P1050246

M (ROSŁAV ĆERVENKA (Praha, ĆSRS)

AKTUALNE ROZCZŁONKOWANIE ZDANIA W PROZIE ARTYSTYCZNEJ

1. Ponadzdaniowe struktury językowe związane z aktualnym rozczłonkowaniem wypowiedzeń tworzą podstawowe łańcuchy stosunków zapewniających spójność tekstu jako formy językowej. W większym stopniu zapewne odnosi się to do tekstów nie włączonych do bezpośrednio danych poszczególnych sytuacji życiowych, res-pcctive, do tekstów obliczonych na to, by mogły być włączane do różnych sytuacyj, do zbioru sytuacyj lub nawet do wszystkich możliwych sytuacyj w danej kulturze. W takich wypadkach linie tematyczne tych tekstów oraz punkty wyjściowe tych linii muszą być wyznaczone bezpośrednio w tekście. Wydaje się, że w wyższym stopniu odnosi się to do tekstów literackich, które — formułujemy w sposób dość ostry — w przeciwieństwie do tekstów naukowych nie są oparte na typowej, dla danej chwili dobrze definiowalnej wiedzy na temat określonego fragmentu rzeczywistości, lecz na mglistej i w znacznym stopniu indywidualnie zmiennej ogólnej znajomości świata oraz na świadomości kulturowej, w której równoprawnie współistnieją elementy najróżniejszego pochodzenia. Z wyjątkiem folklorystycznych i innych funkcjonalnie wyodrębnianych form teksty artystyczne muszą do pewnego stopnia dopiero konstytuować system kulturowy i doświadczenia życiowe, które są relewantne dla zrozumienia ich spójności. To doświadczenie musi być w tekście systematycznie intemalizowane.

W porównaniu z tekstami naukowymi teksty artystyczne w zakresie tworzenia związków ponadzdaniowych nie są związane warunkiem pełnej eksplicytności, tak charakterystycznej dla tekstu naukowego; do tej eksplicytności niewątpliwie należy również określenie jakości, typu stosunków między poszczególnymi odcinkami rzeczywistości oznaczanej przez tekst.

Środki aktualnego rozczłonkowania zdania nie stanowią jedynego wykładnika spójności tekstu artystycznego. Jeżeli poszczególne warstwy dzieła literackiego mają ze względną samodzielnością współtworzyć jego strukturę semantyczną (przy czym elementy w nieliterackich tekstach nie uporządkowane lub, przeciwnie, uporządkowane bez reszty, zgodnie z konwencjonalnymi schematami, podporządkowane są „zbędnej” strukturalizacji), muszą, aby w ogóle mogły się konstytuować jako warstwy, w określony sposób utrzymywać swoją wewnętrzną ciągłość, że tak powiem, „własnymi silami”. Można założyć, że w tym wypadku, mając na myśli czy to

6 — Semantyka...