Pawluczuk Socjologia
3

łeczeństwa — wszystko to zamienia jego odrębną od innych egzystencję w nieznośne więzienie. Człowiek oszalałby, gdyby nie mógł uwolnić się z tego więzienia i wyjść w ten czy inny sposób ku ludziom, zjednoczyć się ze światem zewmętrznym” ⁿ.

Logice podobnych wywodów konstatujących tragizm „ludzkiego losu”, tragizm leżący niejako u podstaw samej „istoty człowieka”, można zarzucić jednak to, że została ona skonstruowana w^r oparciu o doświadczenia w’spółczcsnego człowieka, który doznaje owego poczucia odrębności, izolacji i wyobcowania ze świata natury wskutek specyficznych cech życia społecznego i procesu produkcji dóbr. Ten „przeciwstawiający się jednostce”, „okrutny” czy „nieznośny” świat jest przecież konstrukcją czysto ludzką. Proces poznania bowiem, kształtowania światopoglądu nie jest niczym innym, jak nadawaniem zewnętrznej rzeczywistości kulturowo zdeterminowanych znaczeń.

Jeśli więc wbrew przytoczonym wywodom stwierdzamy, iż są kultury, w których ludzie nie czują się ani wyizolowani z natury, ani osamotnieni, ani nieszczęśliwi z powodu czasowej zmienności form materii, i że ten stosunek do świata zdeterminowany jest pewnymi, dającymi się uchwycić i zbadać cechami tej kultury, to postępowanie nasze może być dwojakiego rodzaju. Można, jak Fromm, uznać to za rodzaj zwyrodnienia, za niegodną człowieka, rzeczywistej jego „istoty”, ucieczkę przed „prawdziwie ludzką" odpowiedzialnością. Właściwą jednak postawą badawczą będzie uznanie, iż mamy tu do czynienia z odmiennym, kulturowo zdeterminowanym typem osobowości ludzkiej — równie „ludzkiej” i równie „prawdziwej” jak nasza. Dlaczegóż bowiem mielibyśmy naszemu kulturowo ograniczonemu,

» Ibidem, i. 75 - 7fl.

jak łatwo stwierdzić, stosunkowi do bytu nadawać generalizujący. ogólnoludzki wymiar?

A więc stajemy przed — że powrócę raz jeszcze do podniesionej na wstępie rozdziału kwestii metodologicznej — narzuconym przez współczesną nam rzeczywistość kulturową zagadnieniem: jak te problemy, z którymi z takim trudem próbuje uporać się filozofia, reli-gia, sztuka, rozwiązywane były w tradycyjnej kulturze ludowej? Jakie urządzenia i mechanizmy kulturowe sprawiały, iż jednostka w tradycyjnej kulturze ludowej nie była trawiona potrzebą artystycznej ekspresji swego strachu przed śmiercią ani nie przejawiała zapotrzebowania na rozbudowane doktryny uzasadniające jej miejsce w świecie.

CHARAKTER WIERZEŃ WSCHODNIOSŁOW1AŃSKICII

Zanim spróbujemy odpowiedzieć na postawione wyżej pytania, zapoznajmy się nieco szczegółowiej z analizowaną kulturą ludową i niektórymi cechami umysło-wości ludowej. Jak już nadmieniałem, prawosławie jako organizacja kościelna wywierało o wiele słabszy wpływ na społeczności wiejskie aniżeli katolicyzm ¹². Odbicie tego zjawiska można bez trudu odnaleźć w^r dostępnych materiałach etnograficznych. Pietkiewicz stwierdza np., że na Polesiu nie ma osoby bardziej wykpionej i wyśmianej od popa, a w swej pracy dotyczącej popów przytacza niezbyt przyzwoitą, ale aż nazbyt wymowną

“ Nic od rzeczy będzie powołać sic w tym miejscu dodatkowo na znanego radzieckiego religioznawcę S. A. Tokarlowa, który badał wierzenie pozarhrzcścijańskie ludów wsehodniosłowiańskich. {PeAUiU<& Hhu ńeftMOHUA HficTMn0CAO0.iHCKux H&ptxk>0 XIX u Hana-ta XX a. (Moskwa 1857). Por. równie* recenzję tej książki: S. Kowalski: Relikty pogańmca to toiersrtnłccb ludów iJwchodnioslotolańafcio/t w: ..Euhomcr'' nr 3, 1057. Również Draganów w cytowanej wyżej książce konstatuje słaby wpływ prawosławia n3 wierzenia Bułgarów l pogański charakter tych wierzeń.

63