Pawluczuk Socjologia4

nie — z zimowym przesileniem. Wielkanoc — z nadejściem wiosny itp. Często lud nie uświadamiał sobie nawet innego znaczenia, innej symboliki świąt chrześcijańskich poza związaną z dorocznymi zmianami w przyrodzie. Oto przykład ludowej interpretacji jednego ze świąt chrześcijańskich:

Na Streczeńnie (Oczyszczenie Matki boskiej — 2 II st. st.) zima z letam sustrekajecsa, dak światoje Streczeńnie ich hodzić; bywaje szto i zmiryć, a druhi raz adno adnamu nie ustupaje, dak abo maroz paprawicsa, abo pójdzie adlehaju ⁵*.

Brak ostrego intelektualnego rozgraniczenia pomiędzy człowiekiem i „resztą świata" nie jest jedynym ani nawet zasadniczym elementem, za pomocą którego możemy wyjaśnić fakt, iż w społecznościach tradycyjnych niepokoje eschatologiczne są znacznie słabsze aniżeli w społeczeństwie współczesnym. Zasadnicze wyjaśnienie tych zagadnień przynieść może analiza wielofunkcyjnego charakteru działań ludzkich w kulturze ludowej. Każde działanie, jak o tym miałem już okazję pisać w pierwszym rozdziale, ma wiele znaczeń, wiele aspektów: ekonomiczny, towarzyski, religijny, zabawowy, artystyczny itp. Zsumowanie ich w jednym działaniu ludzkim, które tym samym załatwia nie jedną, wąsko zakrojoną potrzebę, ale jednocześnie wiele innych potrzeb — nadaje temu działaniu zgoła inny wymiar. Wyrażając się nieco metaforycznie można by powiedzieć, iż działanie takie wyzwolone zostaje z cech powszedniej codzienności i umieszczone w wymiarach „wieczności*’ ^fl0. ^{1 2}

Dotykamy tu istotnego zagadnienia antropologicznej funkcji mitu, któremu nie sposób nie poświęcić nieco uwagi. Wszystko to, co się rozumie zazwyczaj pod pojęciem mitu. podzielić można na trzy kategorie: (1) pewien rodzaj związanej z wierzeniami twórczości literackiej (np. mity greckie), (2) wszelkiego rodzaju błędne, irracjonalne elementy świadomości społecznej (np. współczesne mity dotyczące kariery, gwiazd filmowych, mity młodzieżowe itp.), (3) sankcje sakralne pewnych powtarzalnych, uświęconych społecznie czynności ⁸¹.

W pracy niniejszej posługuję się pojęciem mitu w trzecim z wyróżnionych znaczeń. Mit w tym ujęciu składa się z pewnego przekazu literackiego, pewnej „legendy”, i jego realizacji, a więc czynności i gestów będących jak gdyby wynikiem a jednocześnie powtórzeniem zdarzenia zawartego w legendzie. Sama legenda jest mitem martwym, mitem, który utracił swe społeczne funkcje mitu. Legenda żywa natomiast jest elementem mitycznej rzeczywistości; życie społeczne toczy się tak, jak gdyby treść zawarta w micie ciągle się odnawiała. powtarzała, udowadniając przy tym ciągle swą prawdziwość.

Można by to zilustrować na przykładzie różnorodnych obrzędów dorocznych ludu, chociażby obrzędów

jak życic płciowe 1 odżywianie. Pisze on: „Dla człowieka współczesnego są 10 tylko czynności fizjologiczne, podczas gdy dla człowieka kultury archaicznej sa to sakramenty, ceremonie, za pośrednictwem których wchodzi sic w kontakt z silą. jaką reprezentuje samo życie f_] u człowieka pierwotnego owe elementarne czynności stają stą obrządem, za pośrednictwem którego człowiek zbliża sią do rze-rzywłstoścl. wkracza w dziedzinę bytu 1 uwalnia sią ort (pozbawionych ² treści 1 sensu) automaty/mów stawania ste, *śwleckości», nicości" (M. EUarte: Traktat o hłztoril reHptl. Warszawa IMC, s. XI).

“ Najbardziej wnikliwą analizą mitu z tego właśnie punktu widzenia odnajdujemy u Mlrccn Kliadcgo. Niezależni* od oceny, na Jaką zasługuje dzieło Elladego i jego funkcja ideologiczna, należy przyznać, iż pod interesującym nas wzglądem Jest to rizieło niezwykle Inspirujące. Zob. również B. Malinowski- Mit to peychologii ludów pierwotnych w: Szkice z teorii kultury oraz L. Kołakowski:    reli

gijno I kościelna (Wergzawa IMS. s. 408),

85

1

•* Tłum.. W święto Strccrcńnia zima z latem się styka, a święte Streczeńnie Ich godzi; niekiedy pogodzi, a innym razem Jedno drugiemu nie ustępuje, albo więc będzie większy mróz, albo nastąpi odwilż (Cz. Pietkiewicz: Kultura duchowa Polesia... Op. ctt.. a. itt).

2

•• Mlrcea Ellade tego rodzaju ..mistyczne" aspekty dostrzega nawet k tak elementarnych aktach fizjologicznych tradycyjnego człowieka.