skanuj0017 2

40 Cechy społeczeństwa pluralistycznego

nadprzyrodzonym, ale także przez wyzwolenie społeczne z ucisku, który utrudniał lub wręcz uniemożliwiał człowiekowi jego rozwój duchowy i kulturowy. Oznaczało to przede wszystkim wyzwolenie z grzechu i upadku moralnego, ale także obronę praw osoby w życiu społecznym.

Po II wojnie światowej nastąpił w Polsce czas głębokich przemian. Narzucony Polsce system komunistyczny wytworzył specyficzne warunki poszukiwania dróg prowadzących do urzeczywistniania się Kościoła na ziemi polskiej. Od początku system komunistyczny był obcy kulturze polskiej, od dziesięciu niemal stuleci zakorzenionej w chrześcijaństwie zachodnim. Marksizm, przedstawiany przez propagandę komunistyczną jako jedyny system wyzwalający człowieka, z dużymi oporami wchodził w naszą kulturę. System komunistyczny na siłę wprowadzony w Polsce wypracował sposób u-trzymujący społeczeństwo w uległości wobec kierujących krajem. Rolę tę spełniał, oprócz partii komunistycznej, rozbudowany aparat bezpieczeństwa, zróżnicowany na służby specjalne, działający przez inwigilację i różne środki nacisku. Na usługach władzy komunistycznej pozostawało także wojsko, które jednak ze względu na ciągły przepływ żołnierzy niezawodowych, nie odgrywało tak wielkiej roli w utwierdzaniu reżymu komunistycznego, co służba bezpieczeństwa¹.

Prawo w państwie komunistycznym było narzędziem walki klasowej. Ustawy państwowe i przepisy administracyjne były środkami służącymi do umacniania władzy i podporządkowywania jej wszystkich dziedzin życia społecznego i narodowego. System prawny nie dawał gwarancji poszanowania praw jednostki, a niezliczona ilość przepisów stanowiła środek krępowania społeczeństwa.

Paraliżującą funkcję w systemie komunistycznym spełniała także administracja państwowa, dublowana przez paralelną sieć partyjną. Podporządkowanie osiągane było bądź to przez nadawanie przywilejów, bądź przez zastraszanie i kłamstwo. Wszystko, co służyło u-macnianiu władzy, stawało się prawdą. Początkowo troszczono się głównie o to, aby kłamstwo kierowane do ludzi było uznane za prawdę. Tworzono w zamierzony sposób sytuacje, aby ludzie bali się mówić prawdę i demaskować kłamstwo. Za mówienie obiektywnej prawdy lub jej obronę, groziła utrata posady, szykany, więzienie a w sytuacjach skrajnych nawet utrata życia. Totalitarny sposób sprawowania władzy wspomagała postępująca demoralizacja. Ustrój stwarzał dogodne warunki do rozwoju alkoholizmu, nieuczciwości, łapownictwa i kradzieży, rozwiązłości seksualnej. To wszystko prowadziło do zniewolenia człowieka i rezygnacji z przekonań osobistych².

Na model duszpasterstwa w okresie komunistycznym miały również wpływ przemiany społeczno-gospodarcze jakie dokonywały się po II wojnie światowej. Część tych przemian była czymś naturalnym w odradzającym się po zniszczeniach wojennych społeczeństwie. W przeważającej mierze były one jednak sterowane odgórnie. Nie zważając na osiągnięcia okresu międzywojennego i sytuację gospodarczą kraju, podjęto działania zmierzające do szybkiej industrializacji. Industrializacja powodowała otwieranie się społeczeństwa na cywilizację techniczną³, a ta z kolei wywierała wpływ na mentalność, postawy i wartość ludzi. Industrializacja powodowała także zmiany w sferze życia społecznego, a zwłaszcza masowe przemieszczanie się ludności ze wsi do rozwijających się miast, zanik dawnych wspólnot zamkniętych i tworzenie środowisk otwartych, opartych na zbiurokratyzowanych i wyspecjalizowanych relacjach międzyludzkich⁴.

Drugim ważnym procesem w powojennej Polsce, który wywarł wpływ na duszpasterstwo, była urbanizacja. Rozwój miast i wzrost liczby ich mieszkańców po II wojnie światowej był bardzo gwałtowny⁵. Warunki życia miejskiego, w których znalazła się ludność mi-

1

F. Blachnicki. Prawda, Krzyż - Wyzwolenie. Carlsberg 1985 s. 146.

2

   K. Pawlina. Duszpasterstwo młodzieży w Polsce w latach 1945-1989 na podstawie akt Komisji Episkopatu do spraw Duszpasterstwa Młodzieży. Lublin 1992 s. 21-22. (mps pracy doktorskiej. ABKUL).

3

   J. Szczepański. Socjologiczne problemy industrializacji w Polsce Ludowej. Warszawa 1967 s. 7-8.

4

   J. Krucina. Cywilizacja techniczna a integralny rozwój człowieka. W: Jakość tycia. Red. J. Krucina. Wrocław 1977 s. 28-30.

5

   W 1946 roku ludność miast w Polsce liczyła 7,8 min, a ludność wiejska 16,0 min, a już w 1960 ludność miast wynosiła 14,0 min. W 1970 roku mieszkańców