Stereotypy4

Stereotypy4



376


ykowe


Jerzy Batimiriikt, Jolanta /'.tn.tsiuk, Stereotypy

punktu widzenia, od przyjętej perspektywy oglądu rzeczywistości. Odróż nienie znaczenia jądrowego od stereotypu zachowuje więc swój walor p0.:rządkujący, znajduje też oparcie w potocznej intuicji językowej. Możemy bowiem powiedzieć, że Piotr to prawdziwy kawaler - mając na myśli wyobrażenie typowego ‘młodego nieżonatego mężczyzny o charaktefystycznym sposobie bycia’, albo że Anna jest dla Kasi prawdziwą matką - mając na myśli, że jest osobą opiekuńczą. Kiedy jednak zależy nam na dokładności używamy formuły ściśle biorąc czy ściśle mówiąc: Ksiądz, ściśle biorąc, jest kawalerem. Ściśle biorąc, Anna nie jest matką Kasi. Formuła ściśle biorąc sygnalizuje, że wyrażenie należy rozumieć w sposób „słownikowy”, brać w znaczeniu minimalnym (‘nieżonaty mężczyzna', 'kobieta, która urodziła’), formula prawdziwy apeluje do rozumienia stereotypowego.


Zawarta w znaczeniu interpretacja przedmiotu oddaje pewien sposób widzenia świata przez mówiącego, realizuje się w ramach pewnego modelu poznawczego z wszystkim, co na ten model się składa (podmiotowy punkt widzenia, perspektywa, szczegółowy zespół aspektów', w jakich ujmowany jest przedmiot, por. Bartmiński 1991).

Przykładowa, młodzi ludzie definiują matkę inaczej niż dorośli; dla grupy badanych studentów' matka, definiowana jako „ta, która urodziła, rodzicielka”, ma cztery podstawowe cechy wysoce pozytywne dotyczące jej postawy uczuciowej w stosunku do dziecka: ‘kochająca’, ‘opiekuńcza’, ‘wyrozumiała’ , ‘dobra’. Za główne jej funkcje przyjmuje się: żywienie, zakupy i pranie; jest postrzegana na tle domu i kuchni, kojarzona odpowiednio z takimi przedmiotami jak garnki (gary), wałek, ścierka, siatka i torba na zakupy, pralka, proszek do prania, pieluchy itd. (Olechnowicz, 1999, LAS).

Ta „młodzieżowa” charakterystyka matki jest wewnętrznie ustiukturo-wana w pewien nieprzypadkowy sposób. Po wstępnej kategoiyzacji (‘osoba, która...’) na pierwszym miejscu stawiane są cechy jawnie relacyjne, subie-ktywdzujące: ‘kochająca’, ‘opiekuńcza’ itd. (synonimem matki jest wtedy ‘osoba najbliższa’), w kolejności - charakterystki dotyczące funkcji, miejsca występowania, używanych przedmiotów. Dobór takich aspektów i sposob ich treściowego wypełnienia decydują o struktuize poznawczej stereotypu i o wariantach tej struktury, określanych mianem profilu.

W tekstach języka polskiego funkcjonują różne inne warianty stereotypu matki, w' których podstawowa treść pojęcia jest profilowana w odmienny sposób. Na przykład w polskiej pieśni ludowej (zbadanej przez Jadwigę Jagiełło w': Bartmiński, 1980) na stereotyp matki składa się w iązka cech biologicznych, społecznych i wierzeniowych ujmowanych na kilku pozromach ogólności. Funkcjonuje więc postać matki rodzicielki, matki weselnej i matki nieboszczki - z przypisaniem każdej określonych aktów, funkcji, lokalizacji i towarzyszących przedmiotów. W obrębie wzoru matki rodzicielki wyróżnia się postać matki piastunki - która kołysze, czuwa, karmi, odziewa; miejscem jej działania • sl jom, a przedmiotami towarzyszącymi kołyska i koszula. Cechuje ja postawa miłości i lęku. (Jest to zobiektywizowany wariant omówionego studenckiego rozumienia matki). Jest, dalej, postać matki wychowawczyni, matki opiekunki, matki rządczyni i matki doradczyni - wszystkie one są nosicielka*™ wyobrażenia „matki w ogóle”. Na poziomie jednostkowych utworów te modelowe postacie matek różnicują się dalej jako warianty niż

szego stopnia.

Dla właściwego opisu relacji między stereotypem a znaczeniem słowa istotne jest pytanie o ich pojemność treściową: co wchodzi w zakres stereotypu matki? co wchodzi w zakres znaczeniowy słowa matka? Najkrótsza definicja słownikowa maiki (‘kobieta, która urodziła dziecko'), złożona z pojęcia nadrzędnego (‘kobieta') i cechy dyferencjałnej (‘urodziła dziecko-) niewątpliwie ujmuje to, co jest jądrem znaczenia i wystarcza do zidentyfikowania przedmiotu. Nie odpowiada jednak bogactwu cech utrwalonych społecznie w językowo-kulturowym wyobrażeniu matki, takich jakie podaliśmy


wyżej.

W badaniach ankietowych lista tego rodzaju cech, po ich ułożeniu w kolejności od najczęściej do najrzadziej wymienianych, bywa bardzo długa i, co ważniejsze, bez wyraźnych „progów” częstości występowania, które pozwoliłyby jasno określić, gdzie kończy się treść stereotypowa, a zaczynają charakterystyki okazjonalne, indywidualne. Na przykład w odniesieniu do matki ponad 15% pytanych wymieniło cechy „kochająca”, „opiekuńcza”, „wyrozumiała”, ale „zapracowana” już tylko 5%, „cierpliwa” - 2% itp. (Olechnowicz, 1990, LAS). Czy to znaczy, że są to cechy nieistotne? Sądzimy, że nie. Lista cech zwykle jest „wygasająca” z punktu widzenia ich częstości, jednak nawet cechy podawane jednorazowa powiązane są ze sobą - i z cechami częstymi - siecią wzajemnych implikacji, nie można ich więc z gore uznawać za nieważne z punktu widzenia treści stereotypu.

Forma podstawowa stereotypu

Istotną cechą stereotypu semantycznego jest nieprecyzyjna subiektywna generalizacja, tj. nieuprawnione logicznie przypisywanie jakiejś właściwości wszystkim obiektom gatunku określanego za pomocą danej nazwy. Zdania: Matka opiekuje się dzieckiem; Szkoci są skąpi: Pies gryzie: Złoto jest żółte - t tzw. zdania gatunkowe, zawierające sądy uogólnione, w których po.tmiot występuje z „dużym kwanryfikatorem”: „każdy”, „wszyscy”, orzeczenie zaś jest omnitemporalne, orzeka coś aktualnego „zawsze”. Jednak na powierzchni tekstu, w potocznych wypowiedziach ta operacja uogólnienia się ni: ujawnia, nie otrzymuje wyraźnych wykładników*. Można, oczywiście, u-


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Stereotypy4 376 Jerzy Burtmiritki, Jolanta l n,nwk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjęte
SCAN0741 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjętej p
fiery x3e407 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjęt
WSP J POLN25458 376 Jerzy ttawnińskć, Jolanta Pananuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyj
SCAN0741 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjętej p
SCAN0741 376 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe punktu widzenia, od przyjętej p
Stereotypy10 Jerzy Barimuiiki. Jolant# Panauuk, Stereotypy językowe 388 (o dziewczynie) ‘puścić się
SCAN0738 372 Jerzy Barimiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe cechy typowe, przysługujące obi
fiery x3e406 374 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językoweStereotyp a nazwa Społeczna
fiery x3e408 378 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe wykładniki wydobyć na jaw i
fiery x3e409 380 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe wsze komin, z którego wydob
fiery x3e410 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 382 A.    Sposob
fiery x3e411 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 384 cza ‘palący, piekący’ stają
fiery x3e412 Jerzy Bartiniński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 386 cechy wyglądu (orli nos ‘w
fiery x3e414 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe 390 Lwowiakowi przypisuje się (
fiery x3e415 392 Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe W językowo-kulturowym obraz
WSP J POLN25453 STEREOTYPY JĘZYKOWE JERZY BARTMIŃSKI, JOLANTA PANASIUK Z historii terminu i pojęcia.
WSP J POLN25454 372 Jerzy B.trtmiński, Jolanta Panasiuk, Stereotypy językowe cechy t y p o w e, przy

więcej podobnych podstron