Wykłady z polskiej fleksji5

5.3. Podział zaimków według kryterium deiktycznosd^H

Przegląd leksemów odmiennych (pronomiih

I -guńków poszczególnych klas

Pewną trudność interpretacyjną stwarzają zaimki pytajne i względu Według Milewskiego (1976: 112) zaimki pytajne „wskazują naprzód | linii tekstu na odpowiedź, którą zapowiadają”, a zaimki względne wskazuj jednocześnie naprzód i wstecz. Jednak interpretacja taka raczej tylko pogłębi wątpliwości niż je rozjaśnia. Według Padućevej (1992) zaimki pytajne ni mają funkcji wskazującej, niemniej jednak jak inne zaimki pełnią istolr funkcję w referencji.

5.2. Podział zaimków według kryterium su bsty tucyj ności

Zaimki można podzielić na cztery klasy gramatyczne według tego, jaką czę< mowy zastępują:

1. zaimki rzeczowne, zastępujące rzeczownik, np. KTO, KTÓŻ, KTO! KTOKOLWIEK, NIKT;

2. zaimki przymiotne, zastępujące przymiotnik, np. KTÓRY, KTÓRYŻl

KTÓRYŚ, KTÓRYKOLWIEK, ŻADEN; 1

3. zaimki liczebne, zastępujące liczebnik, np. ILE, ILEŻ, ILEŚ, ILEKOLWIEkJ

4. zaimki przysłowne, np. JAK, JAKŻE, JAKOŚ, JAKKOLWIEK.

Z podziałem tym ma związek nazwa zaimek (po łacinie pronomen), nawiązuj;|c|

do dawnego terminu gramatycznego imię, który oznaczał dowolny wyraz odmienn przez przypadki. Zaimki przysłowne wprawdzie nie mieszczą się w etymologiczny znaczeniu zaimka (bo przysłówki nie należą do imiennych części mowy), nil zostały dodane do innych zaimków dlatego, że mają analogiczne cechy formali (kształt) i funkcjonalne. Próbę reinterpretacji etymologicznej terminu zaim podjął Tytus Benni, który chciał arbitralnie związać go ze słowem imać (po Jodłowski 1973: 15). Przy tej interpretacji „za-imki” to wyrazy, które „za-jmują! miejsce innego wyrazu w tekście, nic nie stoi więc na przeszkodzie, aby terminem zaimek objąć też zaimki przysłowne. Natomiast zazwyczaj nie włącza się dl zaimków wyrazów używanych zastępczo wobec czasowników. Wśród przykładótl dyskusyjnych zresztą, Jodłowski (1973: 37) wymienia słowo PRZYTEGO użyli w spreparowanym przez niego zdaniu: To trzeba trochę przytego - mówi jedni 1 przyjaciółka do drugiej, oglądając okazaną jej tkaninę i robiąc gest przygładzeni J

Ze względu na to, jak realizowana jest funkcja deiktyczna zaimka, zaimki dzieli się na kilka klas funkcjonalnych:

L zaimki wskazujące, np. TO, TAMTO, TEN, TAMTEN, TAKI, TYLE, TAK. TAM. TU;

tarniki pytajne, np. KTO. KTÓŻ, CO. CÓŻ. KTÓRY, KTÓRYŻ. JAKI, IAKIŻ. ILE, ILEŻ, JAK, JAKŻE, GDZIE. GDZIEŻ, KIEDY, KIEDYŻ; tarniki względne, np. CO, COKOLWIEK. KTÓRY. KTÓRYKOLWIEK.

II B, ILEKOLWIEK, GDZIE, GDZIEKOLWIEK;

„.linki nieokreślone, np. COŚ, COKOLWIEK, WSZYSTKO. NIC. KTÓ-l< yś. KTÓRYKOLWIEK, KAŻDY, ŻADEN, ILEŚ, GDZIEŚ. GDZIEKOLWIEK. WSZĘDZIE, NIGDZIE;

/iilmki dzierżawcze, np. MÓJ, TWÓJ, JEGO, SWÓJ; i /iilmki osobowe, np. JA, TY, ON;

B) Kilimek zwrotny SIĘ.

/.Minki nieokreślone bywają dzielone dalej na nieokreślone sensu slricto. np. uK GDZDEŚ, i określające lub upowszechniające, np. KAŻDY, ŻADEN, Yy|/I l)/ IH, NIGDZIE. Wszystkie jednak są językowymi środkami kwantyfikacji. ^■kiMdiiiu ich łączne rozpatrywanie.

Jak widać z podanych przykładów, liczne leksemy zaimkowe w polszczyźnic wi'l<'funkcyjne. Na przykład CO jest zaimkiem pytajnym lub względnym,

4 M)k I >1 WIEK jest zaimkiem względnym lub nieokreślonym. < «

I Przegląd zaimków poszczególnych klas 4 1 /iiimki wskazujące

lik. te wskazują osobę, rzecz, miejsce itp., które identyfikujemy dzięki ich bliskości, dzięki wskazującemu gestowi mówiącego lub dzięki temu, że |u/ wymienione albo są wymienione w zdaniu podrzędnym, wprowadzanym ;mij względnym. Przykłady: TO, TAMTO, TEN, TAKI, TYLE, TAK, FU, /.milki wskazujące często występują w zdaniu nadrzędnym, wskazując tę ihę rzecz, sytuację itp., do której odnosi się zaimek względny w zdaniu ilnym, np. Robi to, na co ma ochotę, Bierz tyle, ile chcesz, Problem będzie Wotąd dokąd go nie rozwiążemy.

*1,4,2. Zaimki pytajne i względne

Ignimkl pytajne służą do tworzenia pytań i z. reguły występują na początku MlillilH np KTO (Kto ci to powiedział?), KTÓRY (Który klucz jest do bramy?), (II, jest siedem razy dwanaście?), GDZIE (A ty gdzie się włóczysz po nocy?). Hpuln u-/ w pytaniach zależnych, np. Nie wiem. gdzie v/< atr; ymać na mu ^Bftimki >■ ględnc służą do ląc/enia zdania podi/ędncgo /c /damom nadi/ędnym ud spójniku różnią się tym, że zajmują określoną pozycję w zdaniu podrzędnym: i Mil.nlimi, przydawki, okolitznika itp. Występują na początku zdania podrzędnego, np I II) [Kto chce. może zostać). JAKI (Dajemy przedstawienia, jakie lala