0238

elementów. Pierwszym z nich jest pierścieniowa przesłona aperturowa oświetlacza. Wtedy w płaszczyźnie ogniskowej obiektywu światło ugięte przechodzi przez catą czynną część tej płaszczyzny, a nieugięte tylko przez obszar będący obrazem przesłony aperturowej oświetlacza. Określenie w ten sposób miejsca przejścia światła nieugiętego umożliwia

TC    .....

zmianę jego fazy o — oraz częściowe jego osłabienie. Uzyskuje się to przez wprowadzenie

drugiego elementu, a mianowicie pierścienia (np. z sadzy) naniesionego na płytce szklanej umieszczonej w płaszczyźnie ogniskowej obiektywu. Dla spełnienia swej roli pierścień ten musi dokładnie pokrywać się z obrazem przesłony aperturowej oświetlacza, co — używając mikroskopu z kontrastem fazowym, zawsze sprawdzamy.

Należy nadmienić jeszcze, że poza mikroskopem z kontrastem fazowym istnieją mikroskopy interferencyjno-polaryzacyjne, które nie tylko umożliwiają obserwację obiektów, jakie omawialiśmy wyżej i to dając lepsze odwzorowanie, ale także umożliwiają wykonanie badań ilościowych¹.

W zakończeniu podkreślmy, że postawienie pytania: co właściwie przedstawia obraz utworzony przez mikroskop? — wbrew pozorom świadczy o zrozumieniu zasad mikroskopii. Mało tego, pytanie takie powinniśmy stawiać każdorazowo przy korzystaniu z mikroskopu. Bo przecież musimy ustalić co spowodowało, że np. w określonym miejscu obrazu jest jasna plama; czy spowodowała to większa przeźroczystość, czy zmiana współczynnika załamania w odpowiednim miejscu preparatu łub może jeszcze inna przyczyna. Po prostu trzeba umieć interpretować informację zawartą w obrazie mikroskopowym. Prawidłowo możemy to zrobić tylko przy gruntownej znajomości stosowanej techniki mikroskopowej oraz przy posiadaniu pewnej informacji a priori o preparacie.

Andrzej Pilawski

13. BIOFIZYKA UKŁADU KRĄŻENIA 13.1. Obwód krążenia

Układ krążenia spełnia w organizmie bardzo ważną rolę transportera. Krew dostarcza komórkom tlenu, substancji odżywczych, odprowadza dwutlenek węgla oraz „odpadowe” produkty przemiany materii. Za pośrednictwem krwi rozprowadzane jest w organizmie ciepło będące produktem przemiany materii, w ten sposób krążenie bierze też udział w termoregulacji. Za pomocą krwi odbywa się transport nośników informacji (hormonów) kontrolujących i integrujących czynności ustroju i substancji katalizujących (enzymów), kontrolujących przebieg reakcji chemicznych. Wreszcie krew jest transportem przeciwciał.

Krew krąży w obwodzie zamkniętym. Obwód ten składa się (ryc. 13.1) z krążenia dużego, z lewą komorą dostarczającą siły napędowej oraz małego, płucnego z prawą komorą w tej roli.

Ruch krwi uwarunkowany jest różnicą ciśnień między układem tętniczym a żylnym, utrzymywaną przez pracę serca. W aorcie ciśnienie waha się w granicach od około 11 kPa (80 mm Hg — podczas rozkurczu serca) do około 16 kPa (120 mm Hg — podczas skurczu). Ciśnienie średnie wynosi więc w aorcie około 13 kPa (100 mm Hg). W żyle głównej

245

1

M. Pluta — Mikroskopia fazowo-kontrastowa i interferencyjna. PWN, 1965.