0244

Systemy polityczne współczesnego świata

od wpłynięcia projektu ustawy, poprzez pracę w komisjach, debatę plenarną, do podjęcia decyzji i jej ewentualnego uzgodnienia z izbą wyższą lub z głową państwa.

Inną funkcją parlamentu jest funkcja kreacyjna, polegająca na powoływaniu i odwoływaniu konstytucyjnych organów państwa oraz - w niektórych przypadkach - na powoływaniu i odwoływaniu ich obsady personalnej. Idzie tu przede wszystkim, choć nie tylko (uprawnienia kreacyjne dotyczą licznych organów państwowych, m.in. trybunałów politycznych i ombudsmanów), o obsadę władzy wykonawczej. Również pod tym względem parlamenty są zróżnicowane. W ramach klasycznego reżimu parlamentarnego powołanie i odwołanie gabinetu, jak i poszczególnych jego członków, należy do niezbywalnych uprawnień większości parlamentarnej. Już jednak niemiecki Bundestag powołuje i odwołuje jedynie kanclerza (podobnie jak austriacka Rada Narodowa). Amerykańska wersja prezydencjalizmu ogranicza prawo parlamentu do wyrażenia zgody i rady Senatu w odniesieniu do prezydenckich nominacji na stanowiska ministerialne (sam prezydent pochodzi, jak była już o tym mowa, z wyborów powszechnych). Prezydencjalizm dopuszcza jednakże powołanie prezydenta przez parlament, w przypadku gdy nie uzyska on wymaganej większości w głosowaniu powszechnym (np. USA i Boliwia po 1997 r.). Parlamenty USA oraz większości państw Ameryki Południowej uprawnione są nadto do usunięcia prezydenta z urzędu w ramach procedury impeachment. Z kolei w reżimach semiprezydenckich parlament może być formalnie uprawniony do wyrażenia wotum nieufności lub odmówienia zaufania gabinetowi powołanemu przez prezydenta (Francja, Finlandia) - albo być tego prawa pozbawiony (Kenia, Zimbabwe). Założeniem semiprezydencjalizmu jest wprawdzie to, że gabinet winien cieszyć się podwójnym zaufaniem - tj. mieć poparcie zarówno parlamentu, jak i głowy państwa - ale, jak dowodzi tego praktyka francuska, nie zawsze jest to konieczne.

Trzecią normatywną funkcją parlamentów jest kontrola działalności innych organów państwowych, w tym zwłaszcza pełniących funkcje władzy wykonawczej. Zakres funkcji kontrolnej jest dosyć znacznie zróżnicowany. W ujęciu minimalnym sprowadza się ona do żądania informacji o podejmowanych przez administrację działaniach. Klasycznymi formami kontroli w ramach reżimu parlamentarnego są interpelacje i zapytania poselskie oraz rozpatrywanie sprawozdań. W prezydencjali-zmie zakładającym separację władz funkcję tę pełnią publiczne przesłuchania funkcjonariuszy administracji. Niezależnie od stosowanych form kontroli, -polega ona na ustalaniu zakresu zgodności (niezgodności) działań rządu z jego deklaracjami oraz -zwłaszcza gdy następstwem uzyskania informacji jest debata parlamentarna - na ocenie skuteczności jego działania. Istotne jest przy tym to, jakie mogą być konse-

240