0248

Systemy polityczne współczesnego świata

parlamentu może ulegać ograniczeniu poprzez uczynienie miejscem negocjacji i przetargów (a więc faktycznego uzgadniania treści decyzji) ciał pozaparlamentarnych -jak choćby w Austrii, gdzie działa system tzw. partnerstwa socjalnego, umożliwiający podjęcie decyzji przez grupy interesów bez interwencji państwa (podobną rolę odgrywają we Włoszech nieformalne szczyty przywódców partyjnych, charakterystyczne zwłaszcza dla I Republiki). Przykładem tego typu ograniczenia jest również proces formowania systemu politycznego w Hiszpanii wiatach 1975-1978, kiedy to najistotniejsze rozstrzygnięcia zapadały w drodze niejawnych, dwu- lub wielostronnych porozumień (np. Pakt Moncloa z 1977 r. w kwestiach socjalno-ekonomicznych oraz „noc Jose Luisa” z 1978 r., podczas której doszło do wstępnych uzgodnień co do treści przyszłej konstytucji).

Jak już była o tym mowa, charakterystyczną cechą współczesnych demokracji jest mniej lub bardziej rozbudowany system ograniczeń władzy. Choć teoretycy systemów politycznych akcentują zwłaszcza rozwiązania zabezpieczające przed arbitralnością egzekutywy, to w praktyce - poza Wielką Brytanią i ustrojami wzorowanymi na brytyjskim - spotykamy się także z formalną limitacją władzy parlamentów. Klasycznym tego przykładem jest poddanie uchwalanych przez nie ustaw kontroli sądowej, dokonywanej pod kątem ich zgodności z konstytucją. Inny przejaw ograniczenia odnajdujemy w V Republice, w której władza ustawodawcza Zgromadzenia Narodowego została ograniczona do materii wymienionych w konstytucji. W wielu krajach prezydenci posiadają prawo do wydawania dekretów. Ograniczeniem władzy legislatywy jest też - przyjęte w prezydencjalizmie i semiprezydencjalizmie - prawo weta głowy państwa. Jeszcze innym środkiem wiodącym do zawężenia zakresu funkcji decyzyjnej parlamentu jest, o czym była mowa w odniesieniu do V Republiki, referendum, oddające uprawnienie do władczego rozstrzygnięcia w ręce elektoratu, co pozwala na nieuwzględnianie układu sił wyłonionego w wyniku wyborów. Ograniczenia te nie występują w modelu brytyjskim; nie oznacza to jednak ani dominacji legislatywy nad egzekutywą, ani tym bardziej jej omnipotencji, jak chcieliby to widzieć teoretycy suwerenności parlamentu rozumianej jako wyraz suwerenności narodu.

Większość rozważań o naturze i funkcjach parlamentu odnoszona jest do legislatyw działających w warunkach skonsolidowanych demokracji, w których są one podmiotem zbiorowych decyzji podejmowanych w warunkach ujawniania się sprzeczności różnorodnych interesów grupowych. Upowszechnienie prawa wyborczego umożliwiło reprezentację i artykulację interesów grup, których możliwości uczestnictwa w polityce były przedtem nader ograniczone. Nic dziwnego, że myśliciele

244