0282

Systemy polityczne współczesnego świata

w klasycznym parlamentaryzmie głowa państwa pozostaje na uboczu gry, która toczy się między partią (koalicją) rządzącą a opozycją. Monarcha (prezydent) nie wykonuje funkcji rządzenia (innymi słowy: panuje, lecz nie rządzi), która zastrzeżona jest dla premiera i kierowanego przez niego gabinetu. Faktyczną „siłą” polityczną dysponują natomiast prezydenci, którzy są tej gry uczestnikami. Jest to zjawisko charakterystyczne dla reżimów prezydenckich i semiprezydenckich, tak w skonsolidowanych, jak i w konsolidujących się demokracjach.

Omawiając pozycję prezydenta w klasycznym reżimie prezydenckim, jaki reprezentują Stany Zjednoczone, zwrócić należy uwagę na to, że wyznaczają ją następujące czynniki: separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej, wysoki poziom legitymizacji władzy, wyznaczony zwycięstwem w rywalizacyjnych, powszechnych wyborach, identyfikacja z określoną partią polityczną, udzielone przez elektorat upoważnienie do realizacji określonego programu politycznego (możność wyznaczania celów politycznych i sposobów ich urzeczywistniania), nieusuwalność z urzędu przed upływem konstytucyjnego terminu, co oznacza brak parlamentarnej odpowiedzialności władzy wykonawczej, swoboda w powoływaniu i odwoływaniu ministrów oraz zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi. Innymi słowy, prezydent USA jest równocześnie reprezentantem państwa, szefem jego administracji i liderem jednej z dwóch liczących się w rywalizacji partii politycznych. W przypadku reżimów semiprezydenckich głowa państwa może, lecz nie musi być faktycznym zwierzchnikiem rządu i liderem partyjnym; zachodzi również sytuacja, w której funkcję tę spełnia premier (w klasycznym prezydencjalizmie stanowisko takie w ogóle nie występuje). Najistotniejsze znaczenie ma bowiem to, czy prezydent, reprezentujący zawsze określoną opcję polityczną, wywodzi się z tego samego obozu co większość parlamentarna, czy też nie. W pierwszej z powyższych sytuacji mamy do czynienia z odpowiedzialnością rządu przed prezydentem; w drugim natomiast egzekutywa ponosi faktycznie odpowiedzialność polityczną przed parlamentem (choć odwoływalny jest tylko premier, a nie głowa państwa). W zależności od tego kontekstu sytuacyjnego prezydent jest albo faktycznym szefem władzy wykonawczej i kreatorem polityki wewnętrznej oraz zagranicznej, albo też koncentruje się głównie na reprezentacji państwa na arenie międzynarodowej, podczas gdy faktycznie rządzenie przechodzi do rąk premiera. W reżimie parlamentarnym głowa państwa nie jest natomiast ani szefem rządu, ani liderem partyjnym; pełni natomiast funkcje reprezentacyjne (zdaniem irlandzkich politologów Michaela Gałlaghera, Michaela Lavera i Petera Maira, głowa państwa posiada kompetencje symboliczne, dyplomatyczne i proceduralne). Wspólną cechą wszystkich trzech typów reżimów pozostaje natomiast brak odpowiedzialności poli-

278