02 2

^0 tom pttrute^ ■ PodstAwy nauk o wychowaniu

■ 2.1. Pedagogika Jako refleksja filozoficzna

Tak rozumiana pedagogika jest nie tyle nauką o wychowaniu, ile myśleniem o tym procesie, toteż bada wychowanie i kształcenie człowieka jako proces historyczny, psychiczny czy społeczny, a także jako proces kulturowy¹. Tym samym jej zadanie polega na ukazaniu filozoficznych przesłanek teorii i praktyk pedagogicznych oraz na uświadomieniu warunków generujących wiedzę i doświadczenie, tworzących tożsamość podmiotową. Do jej zadań należy także opracowanie swoistej metate-orii edukacji, zdefiniowanie miejsca pedagogiki pośród innych nauk, sformułowanie fundamentalnej bazy pojęciowej, umożliwiającej opis rzeczywistości wychowawczej oraz dialog interdyscyplinarny o istocie podstawowych dla niego procesów.

Na wielorakość myślenia o wychowaniu składają się trzy jego formy:

1. Myślenie typu rozumiejącego, które jest zorientowane na ustalanie ogólnych prawidłowości procesów wychowawczych i edukacyjnych, ujawnianie ich sensu oraz określenie związków między nimi.

2. Myślenie typu poznawczego, będące wynikiem aktywności intelektualnej w oświacie, a zorientowane na poszukiwanie przyczyn warunkujących skuteczność procesów edukacyjnych, wprowadzanie zmian czy zarządzanie edukacją.

3. Myślenie typu praktycznego, pragmatycznego czy terapeutycznego, które jest zorientowane na rozpoznawanie i rozwiązywanie określonych problemów praktycznych na różnych poziomach i w różnych dziedzinach edukacji².

W obszarze swoich dociekań pedagogika podejmuje również wybrane zagadnienia metodologiczne, antropologiczne, aksjologiczne, etyczne, estetyczne i prakseologiczne. Pytając o wzorce krytyczności i ich ukryte założenia, formułuje pytania o własną tożsamość. Odsłania wielorakość i ambiwalencję, między innymi dobra i zła, praw-dy i fałszu, piękna i kiczu, nadziei i porażek, życia i śmierci, chaosu i porządku, przymusu i wolności, wpływu i oporu, tradycji i przeszłości, odpowiedzialności i nieodpowiedzialności w edukacji, pozwalając zarazem na odczytanie poprzez te kategorie losów autentycznego wychowania, na dostrzeganie jego dynamiki i realnych zagrożeń, napięć, sytuacji i procesów. Dzięki rozpoznaniu układu biegunowych dynamizmów pedagogika uwypukla i respektuje zarazem wagę przeciwstawnych sobie zjawisk, uczulając na podwojenie kryjących się w tym napięciu niebezpieczeństw, ograniczeń czy zagrożeń, akcentując dramatyczne rozdarcie i niepokój.

Zdaniem Norberta Hilgenhegera to właśnie filozofia fana Fryderyka Herbarta zapoczątkowała nowy paradygmat pedagogicznego myślenia i wychowawczego działania dzięki idei wychowującego nauczania³, „fak pewną jest rzeczą, że filozofia ma mówić o przeznaczeniu i naturze człowieka, tak samo jest pewnikiem, że pedagogika chce być nauką filozoficzną, a nawet być nią musi. Powinna nią być, ponieważ człowieka należy w pełnym tego słowa znaczeniu wychować do cnoty; musi nią być, ponieważ bez znajomości natury człowieka błądzi się w mroku, jeżeli chodzi o zdanie sobie sprawy z możliwości jego wykształcenia i zniekształcenia"⁴. Zaprzeczenie banalności tezy o końcu filozofii w pedagogice, na którą pozytywiści (doktrynalni marksiści) pierwsi wydali wyrok w okresie PRL, ukazujące sens filozoficznego rozmyślania o nauczaniu wychowującym i wychowaniu refleksyjnym u ). F. Herbarta. głównym problemem swoich badań uczynił Andrzej Murzyn. W jego przekonaniu

Arsza-)dsta uv

lok pedag

Por. Filozofia pedagogice - pedagogika filozofii, red. M. Budzikowa, „Colloquia Communia**, Toruń- Adam Mars 2003; Idee pedagogiki filozoficznej, red. S. Sitobryn. B. SUwerski. Łódź: Wydawnictwo UL 2003; M. Nowak agogiki otwartej: ujęcie dynamiczne w inspiracji chrześcijańskiej. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL I9QQ. ‘

r. Schulz. Refleksje o pedagogice współczesnej, „Biuletyn PTP 1983. nr 3.

i _N, Hilgenheger. johann Friedrich Herbart. w: Myśliciele o wychowaniu, red. Cz. Kunls.w--