47755 Śliwerski9

■] 84    tom pierwszy Podstawy nauk o wychowaniu

-naiwne i polityczno-pragmatyczne, w jednym całkowicie się ze sobą zgadzają: żadne z nich nie powoduje, że dzieci stają się zdolne do samodzielnego poruszania się wśród zasad języka pisanego. Stanowisko pedagogiczno-naiwne, zalecając pisanie małą literą, które utrudnia płynność czytania i wyklucza społeczne wymagania niemieckiej kultury piśmienniczej, a stanowisko polityczno-pragmatyczne wprowadzaniem niekiedy niepotrzebnie zaostrzonych zasad przyczynia się do powstawania dysleksji¹⁰⁴.

Zupełnie inaczej ocenilibyśmy całą sytuację, gdybyśmy posiłkowali się zasadą przekształcenia determinacji społecznej w pedagogiczną. Musielibyśmy bowiem dokładniej skontrolować reguły ortografii pod kątem tego, na ile służą one wspieraniu pisemnej komunikacji, a na ile są dla niej przeszkodą, i dążyć do zmniejszenia liczby reguł, by ponownie zapewnić te swobody, które posiadali klasycy niemieckiej literatury przed wprowadzeniem częściowo pozbawionych sensu norm odnoszących się do słowa pisanego.

Dzięki zredukowaniu liczby reguł ortograficznych można byłoby oczywiście uwzględnić wyłącznie jeden aspekt zasady transformacji pedagogicznej, który ma związek z kontrolą uwarunkowań służącej uznaniu wymagań społecznych. Inny jej aspekt odnoszący się do kwestii sensu owych wymagań jest jednak, co pokazuje również przykład uczenia się czytania i pisania, nie mniej ważny. Jeśli uznajemy zasady podatności na kształtowanie i wzywania do samodzielności, to przyswajanie języka pisanego nie staje się dla dzieci sensowne tylko dlatego, że muszą przygotowywać prace pisemne w szkole i zadania domowe; sens używania języka pisanego musi być raczej wykazany również w kontekstach działań pozaszkolnych i nie może ograniczać się w nich wyłącznie do samego czytania. Zasada przekształcenia determinacji społecznej w pedagogiczną stawia nas w tym wypadku przed zadaniem zapewnienia we współżyciu pokoleń i w życiu dorastającego człowieka komunikatywnych okazji, treści oraz zadań, z perspektywy których i w kontekście których pisemne użycie języka byłoby sensowne. W społeczeństwie, w którym wiele dzieci nie prowadzi pamiętnika, rzadko pisze listy, pominąwszy podpisywanie kartek pocztowych wysyłanych z urlopu, w którym brak jest okazji do pisania listów, brak czytelników codziennych gazet, ponieważ ich treści i oferta rozrywkowa są głównie lub wyłącznie skierowane do dorosłych, brakuje takiej kultury piśmienniczej, która jest niezbędna dla nauczania czytania i pisania w określonym celu i o konkretnym sensie¹⁰⁵. Bez takiej kultury nauczanie to traci swą pedagogiczną legitymizację, ponieważ zamiast wprowadzać w międzypokoleniową praktykę, właśnie zwalnia społeczeństwo z obowiązku wykonywania takich zadań, z którymi konfrontuje dzieci i młodzież.

Trzeci przykład wskazuje na kilka problemów, które nie odnoszą się przede wszystkim do form towarzyskiego obcowania ludzi i sensownego użycia technik kulturowych, lecz do relacji między praktyką pedagogiczną a systemem ekonomicznym. By w dużej mierze zwolnić rodziców z obowiązku wykonywania zadań pedagogicznych, stale podnoszony jest postulat stworzenia instytucji, w których profesjonalni pedagodzy w systemie całodziennym zajmowaliby się dziećmi od wieku przedszkolnego aż po okres szkoły podstawowej, wychowując, ucząc je i opiekując się nimi. Natomiast by uczynić niemiecką szkołę średnią bardziej atrakcyjną i nie musieć za wcześnie wypuszczać młodzieży na rynek pracy ani konfrontować jej z bezrobociem, wydłużono ją w ostatnich latach o dziesiąty rok edukacji i podzielono go również na dwa stopnie trudności; pierwszy stopień prowadzi do kwalifikowanego egzaminu, a drugi wypuszcza słabszych uczniów rok później, zwykle skazując ich na bezrobocie¹⁰⁶. Oba działania, stworzenie całodziennej instytucji wychowawczej i edukacyjnej oraz wydłużenie szkoły, są ze sobą zgodne w jednym - próbują sprostać wymaganiom społecznym stawianym przed działaniem pedagogicznym na drodze dodatkowego i daleko po-

¹⁰⁴    C. Róber-Sickmeyer, Ein anderer Wegzur Grofi- und Kleinschreibung, Stuttgart: Klett-Cotta 1999, s. 48.

¹⁰⁵    Jako wyjątek zob. np. ukazującą‘się od kilku lat w gazecie „Frankfurter Allgemeinen Zeitung” serię „Jugend schreibt” (Młodzież pisze), dodatek „Jetzt” (Teraz) oraz serię „Zeitung in der Schule” (Gazeta w szkole) w gazecie „Siiddeutschen Zeitung”.

¹⁰⁶    E. Rosner, Abschied von der Hauptschule. Folgen einer verfehlten Schulpolitik, Frankfurt a. M.: Fischer 1989.