Śliwerski3

138 tom pierwszy Podstawy nauk o wychowaniu

rzy w nich po prostu kontynuacji dziejów oddziaływań, lecz wypływa przede wszystkim z doświadczeń, które możemy zebrać wyłącznie w trakcie praktycznej realizacji naszych projektów.

Cielesność nadana przedrefleksyjnie, a jednocześnie zdolna do artykulacji, wolność dokonywania wyboru poza granicami wolności fata-listycznej i wolności arbitralnej, historyczność, która nie skazuje nas na bycie ofiarą ani panem historii, lecz pozwala być jej współtwórcą, i wer-balność, która nie zmusza nas do zwykłego odwzorowywania świata ani wyłącznie jego nazywania, lecz daje nam możliwość jego doświadczania i komunikowania się z innymi o owych doświadczeniach, nie są ułożone w ustalonym organolo-gicznie czy teleologicznie porządku. Otwarta na świat cielesność, produktywna wolność, historyczność i werbalność naszej egzystencji wspólnie charakteryzują specyficzny eksperymentalny charakter ludzkiej praktyki. Cielesność w równym stopniu różniąca się od ciał organicznych co od tworów mechanicznych, produktywna wolność niepodobna ani do wolności wyboru, ani do wolności arbitralnej, otwarta historyczność oraz werbalność nigdy nie zapośredniczają-ca tylko w sposób odzwierciedlający, lecz także przypominający i nie tylko nominalistyczny, lecz również projektujący, stanowią cztery zasadnicze wyznaczniki ludzkiej egzystencji, na bazie których możemy w koegzystencjalnych praktykach pracy, etyki, pedagogiki, polityki, sztuki i religii zwalczyć kryzys polegający na konieczności działania, wynikający z naszej niedoskonałości, i walczyć o nasze zasadnicze dookreślenie.

Złożony układ powiązań całościowej ludzkiej praktyki oraz zadanie polegające na zapośredni-czaniu pomiędzy poszczególnymi praktykami przy poszanowaniu cielesności, wolności, historyczno-ści i werbalności przestawia schemat na rycinie 3.1. Strzałki pomiędzy sześcioma koegzystencja!-nymi formami praktyki wskazują na problem nie-

Rycina 3.1. Schematyczna prezentacja niehierarchicz-nych relacji całościowej praktyki ludzkiej⁴³ Źródło: opracowanie własne

hierarchicznego określenia relacji praktyk w obrębie całościowej ludzkiej praktyki; pojęcia umieszczone w centralnej części schematu podkreślają fakt, że posługując się praktycznym rozumem świadomym doczesności naszej egzystencji i koegzystencji, nie należy ujmować wolności ani jako wolności arbitralnej, ani jako wolności wyboru, historii ani jako historii panowania, ani jako fatum, języka ani jako odwzorowania świata ani jako no-minalistycznej definicji treści świata, a cielesności ani jako organizmu, ani jako maszyny⁴⁴.

Nie było do tej pory mowy o pozycji praktyki pedagogicznej w ramach całościowej praktyki ludzkiej. Wstępne pojęcie praktyki pedagogicznej, które doprowadzi do określenia zasad myślenia i działania pedagogicznego, do pytań teorii działania pedagogicznego oraz wymiarów praktyki pedagogicznej, można będzie stworzyć dopiero wtedy, gdy upewnimy się co do znaczenia, jakie będą miały dotychczasowe rozważania w kontekście nasuwających się współcześnie pytań o rozsądne uporządkowanie całościowej praktyki ludzkiej.

⁴³    Uzupełniając szkic dotyczący aspektów całościowej ludzkiej praktyki o pojęcie cielesności, kierowałem się już w artykule Grundstrukturen pddagogischen Denkens und Handelns (opublikowanym w pierwszym tomie Enzyklopadie Erziehung-swissenschaft) między innymi chęcią zwrócenia uwagi na ograniczenia nauki o interesach liirgena Habermasa. Zadowala się ona założeniami bazującymi na podstawowej antropologii, które odnoszą się do pracy, języka oraz panowania i z tego względu nie otwierają dostępu do problematyki pedagogicznej, estetycznej i religijnej. Por. J. Habermas, Erkenntnis und Interesse, w: Technik und Wissenschaft ais „Ideologie”, Frankfurt a. M.: Suhrkamp 1968, s. 146-168.

⁴⁴    Dobry przykład cielesności, wolności, historyczności i werbalności ludzkiej praktyki podaje w swej krótkiej historii W. Borchert: Schischyphusch oder der Kellner meines Onkels, w: Das Gesamtwerk, red. idem, Hamburg: Rowohlt 1959, s. 285-297.