Śliwerski9

•) 44 tom pierwszy Podstawy nauk o wychowaniu

i wymiary praktyk mogą w równym stopniu ulegać unaukowieniu i profesjonalizacji, jeśli można by było wykazać, że żadna z ludzkich praktyk nie da się w pełni sprofesjonalizować, to należałoby w ocenie koncepcji profesjonalizacji uwzględnić zarówno te aspekty, które można sprofesjonalizować, jak również takie, które taką możliwość wykluczają. Praktyczny sens pewnych form działalności zawodowej wykraczający poza ramy konkretnej profesji mógłby polegać na tym, by w opozycji do profesjonalizacji i uzawodowienia praktyki sformułować koncepcje jej deprofesjonalizacji i zapewnić warunki, by dana praktyka również w przyszłości mogła być realizowana nie tylko w formie działalności wyspecjalizowanej zawodowo, lecz również jako ogólna ludzka praktyka.

Jeśli chodzi o pracę, to Karol Marks w swych pracach ekonomiczno-filozoficznych krytykował redukowanie praktyki ekonomicznej wyłącznie do pojęcia pracy najemnej i sformułował zadanie uniwersalnej teorii całościowej praktyki ludzkiej, która miałaby tematyzować zarówno układ powiązań pojedynczych praktyk, jak również ich szczególne cechy w odniesieniu do innych praktyk. Zapowiadał więc: „W różnych pojedynczych broszurach będę po kolei krytykował prawo, moralność, politykę et cetera, a na koniec spróbuję w jednej szczególnej pracy oddać znowu kontekst całości, relację między poszczególnymi częściami”⁵⁴. Szkoda, że dyskusja marksistowska ograniczyła się głównie do ekonomii, a tym samym nie kontynuowała w sposób systemowy realizacji założonego programu, zawężając go wyłącznie do „krytyki ekonomii politycznej”⁵⁵. Nie dyskredytuje to jednak osiągnięć krytyki praktyki ekonomicznej. Sens pracy nie kończy się ani na generowaniu zysków czy wartości dodanej przez przedsiębiorstwa, ani na wypłacaniu robotnikom ich uposażenia, lecz odnosi się do zapewniania całej ludzkości dóbr niezbędnych do życia, do zachowania walorów przyrodniczych i dbałości o nie jako naszej podstawy życiowej oraz do porozumienia dotyczącego zarówno przyrody, jak i społeczeństwa mówiącego o tym, co jest ważne i konieczne dla życia. Fakt, że praktyka związana z pracą daleko wykracza poza ramy różnych form działalności zawodowej i nie może być redukowana wyłącznie do pojęcia kapitalistycznej produkcji towarowej ani pracy najemnej, uwidacznia się obecnie w postaci ryzyka masowego ekocydu, które zostało wywołane przez kraje przemysłowe ze Wschodu i Zachodu z uwagi na zbytnią eksploatację oraz niszczenie przyrody. Z tego względu prakseolo-gicznie odpowiedzialne wykonywanie działalności zawodowej obejmuje dziś również refleksję nad konsekwencjami unaukowionych procesów pracy dla człowieka oraz przyrody.

Również w wypadku innych praktyk można łatwo wykazać, że ich instytucjonalizacja w formie działalności zawodowej nie jest konieczna, by ich sens i niezbędność zyskały uznanie społeczne. W odniesieniu do praktyki moralności nie mówilibyśmy przecież o społeczeństwie dokonującym instytucjonalizacji szczególnego zawodu, którego naczelnym zadaniem byłoby czynienie dobrych uczynków, że etyka ma w nim korzystne warunki do rozwoju i że myśli się w nim oraz działa moralnie. Raczej mielibyśmy w takim wypadku do czynienia z sytuacją zgoła przeciwną, ponieważ zawód „wykonawcy moralnych uczynków” zwalniałby niejako społeczeństwo z obowiązku współuczestniczenia w praktyce moralności, nie byłby oznaką uznania dla owej praktyki, lecz raczej jej atrofii. Z tego względu

⁵⁴    K. Marks, Zur Kritik der Nationaldkonomie - Ókonomisch-philosophische Manuskripte, w: idem, Friihe Schriften, red. H.-J. Lieber i P. Furth, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft 1962, t. 1, s. 506. Por. także W. Schmied-Kow-arzik, Das dialektische Verhaltnis des Menschen zur Natur. Philosophiegeschichtliche Studien zur Naturproblematik bei Karl Marx, Freiburg: Alber 1984.

⁵⁵    W ramach dyskusji o kształceniu i wychowaniu politechnicznym można wyróżnić koncepcje, które postrzegają politechnikę wyłącznie jako przygotowanie do działania jv unaukowionej produkcji oraz inne koncepcje, które konceptualizują kształcenie politechniczne jako polipragmatykę, która konfrontuje poszczególne formy działania zawodowego z zadaniem poddania refleksji jej odniesień do zróżnicowanych form i obszarów ludzkiej praktyki. Por. w tym kontekście stanowiska wyrażone w byłej NRD przez W. Dorsta i H. Frankiewicza. Patrz również D. Benner i in., Sittliche, patriotische und sozialisti-sche Lernzielnormierungen in Bildungs- und Lehrplanen der SBZ und DDR fur den Oberstufenunterricht in den Fachem Chemie, Gegenwarts- und Staatsbiirgerkunde. Geschichte und Polytechnik, w: Padagogische Eigenlogiken im Transformationspro-zess von SBZ, DDR und neuen Landem, red. D. Benner i in., Berlin: Humboldt-Universitat 1996, s. 268—287, 281 i nast.