17396 Śliwerski7

122	tom pierwszy	Podstawy nauk o wychowaniu

mami działania pedagogicznego, które są nam wstępnie dane historycznie.

Tym samym odwraca się relacja wzajemnego uzasadniania, w której znajdują się opisywane trzy warunki. W trakcie ich wyliczania przypisano pierwszemu z nich znaczenie uzasadniające, które jednak samo nie da się uzasadnić. Okazuje się, że to spełnienie trzeciego warunku decyduje, czy w procesie formułowania podstawowej myśli pedagogicznej w ogóle pomocne jest założenie pierwotnej i przedrefleksyjnej konieczności myślenia oraz działania pedagogicznego. Takie osobliwe odwrócenie w sposobie postawienia problemu nie jest oczywiście cechą wyróżniającą systemową refleksję nad kwestiami pedagogicznymi, lecz można je obserwować również na przykładzie systemowych refleksji w innych dziedzinach. Twierdzenie, że kierując się intentione recta, ani nie możemy mówić o pierwotnym i przedrefleksyjnym powołaniu naszego myślenia i działania, ani na podstawie historycznie wstępnie danej możliwości przeznaczenia naszego bytu wnioskować o pierwotnym jego powołaniu, obowiązuje w wypadku każdego ludzkiego namysłu. Zrozumienie faktu, że u podstaw pytania o powołanie człowieka i jego pozycję w świecie leży osobliwa struktura tego pytania, której nie można pojąć przez refleksję, sięga filozofii greckiej. Jej znacznie dla systemowego tworzenia podstawowej myśli pedagogicznej zostało jednak dostrzeżone dopiero w czasach nowożytnych, kiedy refleksja nad myśleniem i działaniem pedagogicznym stopniowo uwalniała się od liniowej zależności od danych porządków społecznych, a pedagogika zaczęła w obrębie całościowej ludzkiej praktyki i namysłu nad powołaniem człowieka rościć sobie prawo do znaczenia, które nie ustępowałoby innym praktykom, lecz było im z zasady równorzędne.

Problem ten można ukazać w szczególności na przykładzie rozpraw Jana Jakuba Rousseau, Immanuela Kanta, Aleksandra Humboldta, Fryderyka Schleiermachera i Jan Fryderyka Herbarta, traktujących o nowym systemowym powołaniu myślenia i działania pedagogicznego. To w ich pracach po raz pierwszy wyrażona została idea

KONTEKSTY

Pojęcie prakseologii (teorii sprawnego działania) nie określa czegoś zasadniczo nowego, lecz odnosi się do kwestii sięgającej początków filozofii praktycznej, dotyczącej rozumowego uporządkowania całościowej ludzkiej praktyki w obliczu jej różnicowania się na to, co ekonomiczne, moralno-polityczne, estetyczne i religijne. W wielu rozprawach posiłkowałem się pojęciem „prakseologia" względnie „prakseologiczny", by dzięki nim opisać paradygmat ukierunkowanego na teorię działania zapośredniczania między teorią a praktyką. Paradygmat ów jest osadzony w klasycznej tradycji pedagogiki i wskazuje na nienormatywne i nieteleologiczne determinowanie relacji między praktyką pedagogiczną a innymi obszarami praktyki człowieka, w szczególności etyki i polityki, ale również ekonomii, sztuki i religii. Do tego, by uszczegółowić ową determinację relacji i nazwać ją niehierarchiczną, skłoniła mnie rozprawa Eberharda Grubera Nicht-hierarchpche Verhaltnistheorie und padagogische Praxis. Zum Problem der Herrschaftsaufhebung. Józef Derbolav używa terminu „prakseologia" w celu oznaczenia swojego systemu regionalnych etyk zawodowych". Z punktu widzenia rozległości definicji problemu prakseologia Derbolava wykracza jednak poza wąskie granice legitymizacji społecznego podziału pracy opartej na etyce zawodowej, co pokazuje w szczególności dokonane przez niego samego sklasyfikowanie własnego podejścia do stanowisk Teodora Litta i Franza Fischera reprezentujących teorię kształcenia¹².

¹¹    ). Derbolav, Pddagogik und Politik. Eine systematisch-kritische Analyse ihrer Beziehungen, Stuttgart - Berlin - Koln — Meinz: Kohlhammer 1975; patrz także: Kritik und Metakritik der Praxeologie, im besonden der politischen strukturtheorie, red. idem, Kastel-laun: Henn 1976; por. także moją recenzję w; „Padagogische Rundschau” 1976, nr 30, s. 309-327.

¹²    Por. J. Derbolav, Theodor Litt und das Problem der Wissenschaftssystematisierung, w: Impulse europaischer Geistesgeschichte, s. 271-280.