10893237�949168675034081045334 o

Zofia Agnieszka Kłakówna

PROJEKTOWANIE SYTUACJI ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

Zajmować mnie tu będą szczególnie pewne aspekty metodyki czytania’ różnych tekstów^{1 2} kultury z uczniami klas IV-VIII szkoły podstawowej. Te mianowicie, które dotyczą sposobów proponowania, ujawniania, tworzenia czy tylko aktywizowania lekturowych kontekstów w podręcznikach do języka polskiego. Chodzi zatem o wybrane elementy tego, co nazywamy „czytaniem kontekstowym”.³ Czytanie takie stanowi jedną z konstytutywnych zasad programu wychowania do lektury⁴ wpisanego w koncepcję nauczania wychowującego⁵ reprezentowanego przez To lubię! Właśnie na przykładach z tej serii książek⁶ przedstawię dokładnie praktyczną wykładnię różnych odmian stosowania tak sformułowanej zasady, skupiając się głównie na analizie antologii do kształcenia kulturowo-literackiego, więc tzw. Tekstów i zadań. Od razu zresztą trzeba powiedzieć wyraźnie, że poza To lubię! idea taka nie obowiązuje w żadnym innym podręczniku do języka polskiego dla szkoły podstawowej. Tymczasem to właśnie układ kontekstów w książkach decyduje o tym, że dają one uczniom wrażenie obcowania z żywą, pulsującą

coraz nowymi znaczeniami materią kultury, pozwalając wręcz obserwować, jak się nowe znaczenia w kulturze tworzą i nawet brać w tym udział. To gra kontekstów sprawia, że podręczniki otwierają uczniów na swoisty wielogłos, do którego każdy jest zapraszany.

Dla porządku dalszej refleksji ma sens stwierdzenie w tym miejscu następującej’ zdawałoby się, oczywistości. Kontekst jest jak powietrze. Nic nie dzieje się w próżni. Nie żyjemy w próżni i edukacja nie odbywa się w próżni. Na co dzień mówimy: w kontekście, zależnie / niezależnie od kontekstu, wyrwane / wyodrębnione z kontekstu, wpisane w kontekst itp. Łacińskie con-textus znaczy: spojony, mający związek z czym, nieprzerwany lub: związek, przebieg.^{7 8 9 10 11} W każdym razie kontekst to jakiś punkt lub układ odniesienia, a wskazywane przed chwilą określenia mają zastosowanie do opisu każdej sfery życia i kultury. Można zatem powiedzieć również, że nie ma tekstu bez kontekstu. Relacje między nimi dają się natomiast charakteryzować różnic: jako znaczące albo mało czy w ogóle nieistotne, bliskie — odległe, łatwo dostrzegalne — trudno uchwytne, oczekiwane — zaskakujące, inspirujące — obojętne, przypadkowe, utwierdzające w schematach — wyzwalające z nich itd. Tak się rzeczy mają, gdyby określać pojęcie kontekstu ze względu na źródłosłów. Wystarczy jednak zajrzeć do Słownika terminów literackich, by się przekonać, że różne dziedziny polonistycznej wiedzy precyzyjnie definiują na swój użytek to pojęcie, nadając mu różne sensy szczegółowe. Dopiero wtedy może ono być przydatne do opisu przedmiotu zainteresowań tych dziedzin.

Także i w metodyce nauczania języka polskiego stosowane jest pojęcie kontekstu w takim właśnie, partykularnym znaczeniu. Pojawiło się wraz z programem nauczania w szkołach średnich z 1984 roku.⁸ Zastosowano je do oznaczenia bloku tekstów proponowanych nauczycielom i uczniom do wyboru, a podzielonego na trzy zestawy: źródłowych filozoficznych, z zakresu eseistyki i krytyki literackiej oraz sztuki. Miały one pełnić — jeśli zostaną wybrane — funkcję interpretacyjnych kontekstów literackich.

Wtedy to była wielka nowość i w programach późniejszych nie dokonywano w tym względzie modyfikacji. Jeśli się jednak zastanowić, przyjdzie powiedzieć, że samo użycie hasła „konteksty” z tenninologicznego punktu

1

   Pojęcie czytania odnosi się nic tylko do literatury, lecz w ogóle do tekstów kultury.

2

   Pojęcia tekst używam zarówno w sensie potocznym, jak i zgodnie z teorią tekstu. Ze wzglę

du na teorię tekstu zob. Teresa Dobrzyńska, Tekst — kategoria stara i nowa. W: Wiedza ' o literaturze i edukacja. Księga referatów Zjazdu Polonistów. Warszawa 1995. Pod red. T. Mi- _; chałowskiej, Z. Golińskiego, Z. Jarosińskiego. Wydawnictwo IBL. Warszawa 1996, s. 559-570. Tu bibliografia.    T

3

   Zob. artykuł Program wychowania do lektury. „Nowa Polszczyzna” 1997, nr 5, s. 14.

4

   Dokładne objaśnienia znaczeń tego określenia i wyliczenie zasad charakteryzujących taki '

5

program zob. ibidem.

6

' Gruntowne objaśnienie istoty takiego nauczania zob. M. J ę d r y c h o w s k a, Najpierw człowiek. Szkolna edukacja kulturowo-literacka a problem kształcenia dydaktycznego polonistów. Refleksja teleologiczna. Wydawnictwo Edukacyjne. Kraków 1996. °M.Jędrychowska, Z.A.Kłakówna, H.Mrazek, I. S t e c z k o, To lubię7 . Program nauczania języka polskiego. Klasy 1V-VUI (zatwierdzony przez ministra oświaty w 1995 roku), a także — przy wspólautorstwie B. D y d u c h (klasa IV) i M. P o t a ś (klasy VI1-VIU) — trzyczęściowa seria podręczników do języka polskiego dla klas IV-VIII (dwie książki ucznia: Teksty i zadania (kształcenie kulturowo-litcrackic) oraz Ćwiczenia językowe (praktyka mówienia) i Książka nauczyciela). Pod red. Z. A. Kłakówny. Wydawnictwo Edukacyjne. Kraków 1994-1998.

7

Słownik łacińsko-polski. Według słownika H. Mengcgo i H. Kopii oprać. K. Kumaniecki.

8

PWN. Warszawa 1982, s. 122.

9

Program liceum ogólnokształcącego oraz zawodowego i technikum. Język polski. Zatwier

10

dzony przez ministra edukacji narodowej 11 czerwca 1984 r. do realizacji od roku szkolnego

11

1986/87 w klasie l i sukcesywnie w kolejnych klasach.