1 (67)

134 Prasa dla dzieci i młodzieży

prasie ulega zasadniczej zmianie rozkład topograficzny: na emigracji i na ziemiach polskich, pod różnymi zaborami, podejmowane są próby, często bardzo udane.

Idąc tokiem chronologicznym należy odnotować starania troskliwej o dostarczanie lektury młodym czytelnikom Klementyny z Tańskich Hoffma-nowej. Po wyjeździe z kraju próbuje ona wznowić w Poznaniu swoje pismo periodyczne. Wyszedł jednak, wg informacji samej redaktorki, tylko jeden tomik „Rozrywek” (ostatnio odnaleziony) i jak dodaje: „nie był dokładny, nie miał dalszego ciągu”. Po osiedleniu się w Paryżu podejmuje raz jeszcze te starania, przystępując do seryjnego wydawnictwa kwartalnego „Nowe Rozrywki dla Dzieci”. Tomy zamierza wydawać w ok. XII arkuszach, w prospekcie załącza nawet ramowy plan 6 poszytów na lata 1834—1835 (nakł. Al. Jełowieckiego w drukarni A. Pinarda w Paryżu), ustala też cenę w złotych polskich. Wychodzą tylko dwa tomy — zakaz władz carskich wprowadzania do Królestwa Polskiego wydawnictw emigracyjnych z roku 1833 przekreśla nadzieje rozprowadzania serii w kraju — wzmocniono również kontrolę na innych ziemiach polskich.

Na terenie Królestwa Kongresowego pierwszym po powstaniu pisemkiem był „Magazyn dla Dzieci” (1835/36), a po długiej znów przerwie „Zorza” Krakowowej i „Motyl” (1843) — mało przejrzyste metodycznie i krótkotrwałe pisemko przyrodnicze Józefa Żochowskiego (1801—1848). W następnych latach widoczne są próby powołania ruchu czasopiśmienniczego dla młodych czytelników w Galicji: wychodzi tu „Przyjaciel Dzieci” od 1848— —1852 pod dwiema redakcjami we Lwowie, tu też redaguje W. Trojanowska rękopiśmienne poszyty „Dzwonka” (1850).

Najwybitniejsze jednak i o nowym profilu jest pismo szkolne o pedagogicznym charakterze, redagowane w latach 1850—1853 w Poznaniu przez E. Estkowskiego z ramienia Towarzystwa Pedagogicznego — „Szkółka dla Dzieci”. Do powstania styczniowego nie udzielono w Królestwie zezwolenia na druk czasopism dla dzieci i młodzieży. Po bezskutecznych staraniach, co poświadcza materiał rękopiśmienny, wydaje Jachowicz cztery tomiki seryjne pt. Pamiątka dla Eryczka (Warszawa 1846—1852) i Kalendarzyk dla dzieci na rok 1848 i 1849. Płonne też okazały się nadzieje dwu wybitnych emancypantek różniących się światopoglądem: Seweryny Pruszakowej, późniejszej Du-chińskiej, znanej z prac etnograficznych na emigracji, oraz Józefiny Śmigielskiej. Nie poddały się one jednak trudnościom i wydawały wielotomowe kryptoperiodyki.

W Warszawie wychodziło natomiast w tych latach czasopismo pt. „Czytelnia Niedzielna” (1855—1864), redagowane przez Aleksandrę Petrowową, żonę wysokiego urzędnika carskiego, filantropijną działaczkę — założycielkę zakładu dla upadłych dziewcząt, zwanych magdalenkami. Z dalszych starań godne odnotowania jest czasopismo dla starszych uczniów i studentów: „Czytelnia dla Młodzieży” wychodzące we Lwowie przez jeden rok — 1860/61 (pod redakcją Karola Cieszewskiego), którego wydawanie ciągle utrudniała cenzura.

Nie zajęto się tutaj periodykami redagowanymi przez ugrupowania studenckie, wychodzi to bowiem poza zasięg tematu.

SERYJNE WYDAWNICTWO EMIGRACYJNE „Nowe Rozrywki dla Dzieci” (1834)

Paryskie kwartalne pismo Hoffmanowej, wydawane pod tradycyjnym tytułem, ma adres tytularny niezupełnie ścisły. Odpou iada raczej młodzieży i osobom dorosłym, które interesują się sprawami wychowania. W r. 1834 wyszły dwa tomy po 208 stron. Ponad połowę objętości w obu tomach zajmują listowne opisy Drezna i okolic na podstawie obserwacji, wrażeń, dopełnione licznymi wiadomościami z różnych dziedzin, np. dziejami malarstwa przy okazji zwiedzenia słynnej galerii obrazów, z komentarzami przy omawianiu i porównywaniu poznanych obyczajów, form życia, tradycji, zwiedzaniu zakładów opieki nad sierotami, starcami, zapoznawaniu się ze szkolnictwem. Występują też wielokrotnie krytyczne porównania z polskim środowiskiem.

Drugi dział stanowią „Wspomnienia polskie”, zapełniane zbeletryzowanymi historycznymi materiałami z dawnych wieków.

Trzeci — „Powieści moralne” z jedną powiastką w każdym tomie opatrzono metodycznym poradnikiem, jak poprzez pytania doprowadzić do właściwego rozumienia treści i wyciągnięcia pożytecznych wniosków z lektury. Wydaje się istotny dla czytelników i dla wychowawców dział czwarty: „Literatura dzieci i młodocianego wieku w Paryżu” — przynoszący informacje o francuskim czasopiśmiennictwie dla dzieci. Szczegółowo opisała tu Hoffmanowa „Journal des Enfants” i „Le Mentor. Journal du jeune age”, między innymi wprowadzając ogólnikowe informacje o bajkach Perraulta i braci Grimmów, opatrzone moralistycznymi ocenami. Dział piąty, pisany przez Ł. Rautenstrauchową, zapełniony jest również materiałami z życia kulturalnego Francji — dotyczącymi głównie ówczesnej literatury tego na-