1 (78) 3

156 Prasa dla dzieci i młodzieży

go życia. Towarzyszą temu artykuły informacyjne dotyczące różnych przejawów kultury, np. założenia we Lwowie Tow. Muzycznego, wystaw malarstwa w Ossolineum, uroczystości rocznicowych, działalności Muzeum Krakowskiego, nekrologi wybitnych osobistości (między innymi doniesienie o śmierci Tarasa Szewczenki, Wacława Hanki).

Wiele miejsca zajmują informacje o publikacjach prac naukowych, popularyzacyjnych, dziełach literackich; wprowadzono nawet kronikę bibliograficzną ukazujących się publikacji, pożytecznych dla samokształcenia.

„Czytelnia dla Młodzieży” osiągnęła wysoki poziom dzięki artykułom poważnych znawców opracowywanych tematów, charakter zbliżony do prasy nowoczesnej dzięki żywemu kontaktowi z czytelnikami, szerokiej siatce korespondentów, szybkiej i w miarę możliwości wszechstronnej informacji o polskim ruchu kulturalnym. Omówieniem tego cennego periodyku zamykamy dzieje czasopiśmiennictwa dla dzieci i młodzieży w Galicji.

CZASOPIŚMIENNICTWO W W. KS. POZNAŃSKIM

„Szkółka dla Dzieci” (1850—1853), „Szkółka dla Młodzieży” (1854—1855)

Periodykiem dla dzieci o nowym charakterze, redagowanym z wielką starannością, była „Szkółka dla Dzieci”, ukazująca się w Poznaniu od kwietnia 1850 r. Wśród dotąd omawianych czasopism zajmuje ona odrębne, ściśle określone stanowisko. Powstało bowiem to pismo w okresie natężenia germanizacji, po zdławieniu wolnościowych dążeń Wiosny Ludów, gdy Wielkie Księstwo Poznańskie bez żadnych uprawnień zostało włączone do Niemiec, gdy zaczęły zapadać uchwały godzące w byt narodowy Polaków.

W tej trudnej sytuacji szukano wszelkich możliwych środków do podtrzymania ducha odrębności narodowej, do zabezpieczenia kultury polskiej, a ponieważ i szkolnictwo ulegało coraz silniejszemu prześladowaniu, pomyślano o stworzeniu czasopisma, które by dostarczało materiałów pomocniczych do nauki dla szkół elementarnych, jak również dla domów z tak zwanym wówczas „macierzyńskim” sposobem nauczania. Podkreślono to w prospek--cie poprzedzającym ukazanie się pisemka. Nie byłoby to jednak wielkim nowatorstwem „Szkółki dla Dzieci”, skoro wiele dotychczasowych pisemek stawiało sobie za cel dokształcanie młodego pokolenia, ale należy podkreślić, że w programie tego czasopisma jego powiązanie ze szkołą było wyraźnie uwidocznione i że prowadzenie pisemka było oparte na zasadach naukowej pedagogiki. „Szkółka” bowiem ukazała się jako bezpłatny dodatek do naukowego czasopisma pedagogicznego „Szkoła Polska” (1849—1853), a stosunek jej do tego macierzystego periodyku został wyraźnie określony w jednym z artykułów „Od redakcji”: „«Szkoła» jest bowiem teoretyczną, «Szkółka» praktyczną pedagogiką”.

Redaktorem i założycielem tych dwu pedagogicznych czasopism z ramienia Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego był zasłużony pedagog Ewaryst Estkowski (1820—1856). Do poświęcenia się pracy nauczycielskiej i działalności związanej z podniesieniem szkolnictwa elementarnego skłoniło go ciężkie dzieciństwo, bezmyślna, mechaniczna nauka w szkółkach elementarnych, wychowanie oparte na biciu, zgodnie z tradycyjnym poglądem „rózga wszystkiego nauczy”. Wykształcenie zawodowe, zdobyte w seminarium nauczycielskim i poszerzone dwuletnimi studiami na Uniwersytecie Wrocławskim, pogłębiał stale przez samokształcenie. Praca w szkółkach wiejskich prowadzona z entuzjazmem i całkowitym oddaniem umożliwiła mu zebranie wielu doświadczeń pedagogicznych i ulepszenie metod nauczania. Chęć propagowania tych osiągnięć i walka o podniesienie poziomu ludowej szkoły elementarnej skłoniły go do publicystycznych wystąpień. Już od roku 1843 staje się on stałym współpracownikiem poważnych ówczesnych czasopism poznańskich: „Orędownika Naukowego”, „Tygodnika Literackiego”, a potem współredaktorem założonego przez Woykowskich radykalnego dwuczłonowego „Pisma dla Nauczycieli Ludu” i „Pisma dla Ludu Polskiego”.

Estkowski uważał, że wyzwolenie narodowe w dużej mierze zależne jest od poziomu wykształcenia i uświadomienia obywatelskiego ludu, toteż w szeregu artykułów wykazywał konieczność zabezpieczenia bytu materialnego szkoły wiejskiej, jak również stworzenia programów i metod, które by podniosły poziom jej pracy.

Za udział w poznańskim powstaniu marcowym 1848 roku ten świadomy obywatel i gorliwy pedagog został usunięty ze stanowiska nauczyciela, odmówiono mu również prawa do założenia własnej szkoły. Trudności te jednak nie zniechęcają Estkowskiego. Przeświadczony, że wychowanie młodego pokolenia jest podstawą bytu narodowego, rzuca myśl powołania do życia stowarzyszenia, które by miało wpływ na rozwój całego szkolnictwa polskiego. Inicjatywa założenia Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego spotyka się z żywym poparciem nauczycielstwa. Estkowski staje się jednym z najgorliwszych jego członków, a gdy zapada decyzja wydawania jako organu stowarzyszenia pisma pt. „Szkoła Polska”, jemu zostaje powierzona redakcja tego pierwszego w Poisce pedagogicznego periodyku naukowego.

W poszukiwaniu nowych sposobów rozszerzania wpływu na wychowa-