1 (56) 2

VI. PRASA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

PIERWSZE WYDAWNICTWA PERIODYCZNE W EUROPIE

Czasopiśmiennictwo dla dzieci rodzi się w połowie XVIII wieku. Ma ono przez długi czas charakter miscellaneów, ukazujących się periodycznie tomikami. Za pierwsze tego rodzaju przedsięwzięcie uznaje się rewelacyjny, jak na owe czasy, pomysł angielskiego wydawcy — księgarza Johna Newbery wydawania co miesiąc numeru pt. „The Liliputian Magazine”. Znana jest za-powiedź-anons tego periodyku na rok 1751, a nawet nazwiska paroletnich „subskrybentów”. Jednak nie odnaleziono dotychczas poszczególnych numerów. Pierwszą zachowaną odbitką w zbiorowym tomiku jest wydanie z roku 1752, ponawiane jeszcze w r. 1766¹.

Zawartość pierwszego magazynu nie spełnia wymagań, jakie się stawia potem nowoczesnym żurnalom; brak tu przede wszystkim nawiązania do aktualnych spraw — będzie to zresztą właściwe przez wiele lat dla pisemek dziecięcych. Znajdujemy jednak materiał różnorodny: opowiadania, pogadanki, żarty, zagadki, piosenki z nutami, a przede wszystkim pewien ton bezpośredniości, szczery, naturalny stosunek do dziecka.

Angielscy historycy i bibliografowie piśmiennictwa dla dzieci zgodnie podkreślają pierwszeństwo Johna Newbery’ego w stworzeniu periodyku dla młodego czytelnika. W Anglii długo nie znalazł on naśladowców. Tłumaczonego z francuskiego zbioru M. Leprince de Beaumont pt. „The Young Misses Magazine” (1757) nie traktuje się jako periodyku, lecz nazywa „storehouse” (magazyn).

C 'hronologicznie istotne będzie narodzenie się i żywy rozkwit prasy dla młodego pokolenia w Niemczech. Pierwszą próbę podjął znany z działalności wydawniczej w zakresie słowników Johann Christoph Adelung — próbował on redagować przez dwa lata (1772—1774) w Lipsku periodyk pt. „Leipziger Wochenblatt fur Kinder” jako samodzielne pismo, jednak brak umiejętności przemawiania do dzieci skłonił go do zaprzestania publikacji.

W jego ślady, z większym powodzeniem, podążył znany już na polu poezji i twórczości dramatycznej Christoph Felix Weisse, ojciec licznej rodziny. Tworzy on czasopismo „Der kinderfreund” („Przyjaciel Dzieci”), które wychodzi w latach 1775—1784 i znane jest szeroko w Niemczech i poza granicami —we Francji, Rosji, Polsce. Materiał podawano w formie ciągłej, bez podziału na rubryki, i dlatego nie sprawia wrażenia czasopisma, ale za takowe było wówczas uwalane. Układ stron, druk zbity, brak ilustracji czynią wydawnictwo mało atrakcyjnym. W opracowaniach krytycznych podkreśla się jednak pomysłowość redaktora, który poprzez przedstawienie życia — zabaw, pracy, zajęć grupki dzieci z uwzględnieniem ich rodziny, domu, otoczenia dał obraz środowiska. Redaktor potrafił nie tylko naturalnie połączyć bardzo różnorodny materiał, ale ożywił postacie, uczynił je bliskimi czytelnikowi. Pisano listy do bohaterów pisemka — czułej Lotki, dzielnego Karolka, przysyłano im nawet prezenty, odwiedzano. Działała tu magia codziennego życia dzieci, bliskich im spraw. „Der Kinderfreund” parokrotnie był wznawiany w postaci zbiorowych tomów. Za jego wzorem zaczęto dołączać dodatki dla dzieci do gazet dla dorosłych w wielu miastach niemieckich.)

Polskie tłumaczenie pt. „Przyjaciel Dzieci” wyszło w seryjnych 12 tomikach w roku 1789, jak podaje suplement do „Gazety Warszawskiej” tegoż roku (nr 75), dla „młodych... pięknie edukowanych kawalerów”.

Inspiracje i materiał czerpał z publikacji Weissego francuski autor dla dzieci Arnaud Berąuin, który od roku 1782 wydawał co miesiąc w Paryżu „L’Ami des Enfants” — razem zredagował 24 tomiki. Otrzymał za to nagrodę Akademii Francuskiej. Mimo że zarzucano mu zachowawcze tendencje: sentymentalność i ckliwość, łatwy humanitaryzm, tchnący filantropijnymi odruchami i nadzieją na rychłą nagrodę Boga wydawnictwo to zadziwiająco szybko torowało sobie drogę do wszystkich krajów. W Polsce Anna Narbuttówna tłumaczy prawie równolegle wybór zawartości w 4 tomach, a potem ok. roku 1820 przekłada część periodyku Amelia z Sapiehów Jelska „dla swoich wnuków”.

Wkrótce i w Rosji pojawi się pierwsze pisemko dla dzieci nazwa-

X — Literatura dla dzieci i młodzieży

Pełny tytuł i opis pisemka podaje F. J. Harvey Darton w ciągle cennym opracowaniu naukowo-syntetycznym pt. Childrens Books in England (I wyd. — 1932, następne — i 958, 1960, 1966). Uzupełniające wiadomości zawarte są w książce M. F. Thwaite From Primer w Pleasure. London 1963.