282,283

282

Teorie literatury XN

Poszukiwanie inwariantów w zmienności

łował swoje poglądy na etnografię - wzorem stało się dla niego językn/iM strukturalne (zwłaszcza fonologia) i metody analizy strukturalnej. W / ./Ml wistyki - przedmowie do wydanej kilkanaście lat później książki Uuiitfl kobsona Six leęons sur le son et le sens (1976) — Levi-Strauss z zacli wylnl^B minął „objawienie”, jakie stało się jego udziałem za sprawą JakohaO^M koznawstwa strukturalnego. Na czym polegało to objawienie? Pr/,cdi wi^p na tym, że uświadomił on sobie wówczas możliwość opanowaniu pi jącej wielości rozmaitych zjawisk i pojęć przez określenie najprosln/y^H cych je relacji, a więc - jak to wyraził - znalezienia inwariantów w ści¹. Levi-Straussowi jako etnologowi chodziło w tym momencie pi /nlfll kim o możliwość uporządkowania wszystkiego tego, co dotyczy .1U kulturowej człowieka (obrzędów, rytuałów, mitów, relacji rodzinnyclB bów jedzenia itp. — słowem, wszelkich praktyk kulturowych). Z tej „la|B wistyki” skorzystała jednak we Francji zarówno etnologia, jak i wlctjfl raturze.

Antropologia i strukturalizm

Powojenny okres w dziejach strukturalizmu został zdecydowanie M wany przez myśl antropologiczną, a do głosu doszły przesłanki filo/,w rii systemu językowego. Już de Saussure dowodził, że język jako syiitfl ukrytą, nieświadomą strukturę, która określa ogólne warunki mo/liw rżenia wypowiedzi jednostkowych, tworząc podstawę mowy, a (akio t możliwość rozszerzenia terminu „język”na ogół praktyk kulturowych t W Kursie językoznawstwa ogólnego czytamy na przykład:

język jest systemem znaków wyrażających pojęcia i dzięki temu iiuf porównać z pismem, alfabetem głuchoniemych, symbolicznymi otf mi, formami towarzyskimi, sygnałami wojskowymi itd., itd. lent najważniejszym z tych wszystkich systemów².

Zachowania kulturowe cztowieka jako systemy znakowe

Najważniejszym, lecz - oczywiście - nie jedynym. Wynikał 1 / t|T ważna sugestia - można było mianowicie również rozmaite z.u lulYM rowe człowieka uznać za odrębne systemy znaków („języki”) i riu /ut logii badać je w sposób podobny do tego, w jaki za pomocą analizy (jfl badano system języka naturalnego. To znaczy: określając jego wrw|M cje strukturalne, opisując wzajemne stosunki poziomów języka, bttflB pozycyjną poszczególnych elementów (a więc ich powiązania / inny* tami) - słowem, poszukując ukrytych struktur tworzących dany „)ęfl& wy, skonstruowany zawsze na wzór języka naturalnego.

Tezy te upowszechnił i rozwinął właśnie Lćvi-Strauss, jednak w Ił nie tylko całość kultury okazywała się ukształtowana przez język, /.tl ogólne struktury o charakterze językowym stanowią podstawę 1 wm

283

turalizm (II)

ylc rytualnych i obrzędowych, a nawet określania relacji pokrewieństwa czy nbów jedzenia w danej kulturze, Levi-Strauss uznał, iż można dzięki temu ■fć także najogólniejsze prawa rządzące ludzkim umysłem. I w tym momen-llurdy na gruncie strukturalizmu została sformułowana teza o językowym cha-krr/e świadomości (to znaczy o nieuświadamianych strukturach językowych ■ących ludzkim umysłem) - pojawiły się możliwości przekształcenia teorii pluralistycznej w system filozoficzny.

■łęki inspiracjom teorią języka de Saussurea i fonologią Trubieckiego Levi-nitts stworzył nowy rodzaj nauki o zachowaniach kulturowych człowieka, któ-■twal antropologią strukturalną (etnologią). W jednym z wczesnych artyku-||imgramowych, pod tytułem Analiza strukturalna w językoznawstwie i w an-moyu (1945), zwierzał się ze swojej fascynacji fonologią, która jego zdaniem

Mim odegrać względem nauk społecznych tę samą rolę odnowicielską, ja-M/.yka atomowa odegrała wobec całokształtu nauk ścisłych⁷.

■ czym miałaby polegać ta rewolucyjna rola fonologii? Odpowiedzi na to lu szukał znów Levi-Strauss u Trubieckiego⁸. W jednym z programowych lów Trubiecki sprowadzał na przykład metodę fonologiczną do czterech Blłlcjszych operacji:

Stiu pierwsze: było to przejście od badania uświadamianych zjawisk ję-HBlowych do badania ich nieuświadamianej infrastruk-

(n y.

11 ugie: uznanie relacji poszczególnych członów języka za podstawę

wlt/y.

■kr/.c u- wprowadzenie pojęcia systemu,

■ t/w.iin 1K Ikry wanic ogólnych praw na drodze analizy logicznej przykład przez indukcję⁹), dzięki czemu zyskiwały one charakter abso-

||klr le operacje mogły się odnosić zarówno do języka, jak i do kultury jako specyficzny „język”.

Hraussa szczególnie inspirujący okazał się również koncept fonc-mej» ząstki języka. Podsumowując, pisał:

llunni zagadnień pokrewieństwa (a zapewne również przy badaniu n)t< ihli < 1 iów) socjolog znajduje się w sytuacji formalnie podobnej do

_ Mil,!! 1 luntępnic- przedrukowany w: C. Lćvi-Strauss, Antropologia strukturalna,

■UrIkii. w,tęp H. Suchodolski, Warszawa 1970, s. 91.

łl,i ■ I • .1 vsv.ll Się zwłaszcza do francuskojęzycznej wersji tekstu rosyjskiego ję ■tyły N Ttimbrt/koy, l,a Phonologie actue/le, fw:| ulem, Psychologie <iu tangage, l’a

Nil

Hp}l )ii ulll lyp wnioskowania w logice, który polega na wyprowadzaniu wniosków H)ll mt podstawie analizy poszczególnych przypadków (np. wyprowadzanie uogol iMyyiad, o ń i obserwacji faktów).

Strukturalizm jako system filozoficzny

Levi-Straussa

antropologia

strukturalna

Trubieckiego

metoda

fonologiczną

Analogia zj. wisk języko i zjawhk ki rowych

^s Zob. C. Lćyi-Strauss, Lekcja lingwistyki, op, cit.,». 13 a-3 3 j. ■ ■

K dc Saussure, Kun językoznawstwa ogólnego, tłum. K. Kasprzyk, wsięp, pi typlti k V Nki, Wars/.uwii 1 1, h. ,(1 ąą