Bagrowicz05

114

Rozdział iv. Autorytet w wychowaniu

czynić, myśleć i tworzyć bez odniesienia do uznanego kryterium, sprawdzianu, który jest wiarygodnym wzorem.

Współcześnie, dzięki dyskusjom między Hansem-Georgiem Gadamerem i Jurgenem Habermasem, pojęcie autorytetu zyskało na aktualności w ramach filozofii i teorii nauki. Gadamer, w ścisłym kontekście swej koncepcji rehabilitacji przesądu, jako prostą jej konsekwencję, przeprowadza podobnie rehabilitację pojęcia autorytetu. Odrzucenie i zniesławienie przez Oświecenie wszelkich autorytetów było nie tylko jeszcze jednymi jego przesądem, lecz pociągnęło równocześnie za sobą zniekształcenie samego pojęcia autorytetu. Łączenie pojęcia rozumu z pojęciem wolności doprowadziło na zasadzie kontrastu do jednostronnego pojmowania autorytetu jako ślepego posłuszeństwa. Na tak rozumiany autorytet powoływały się dyktatury wszystkich czasów. Przypisując sobie najwyższy autorytet, domagały się absolutnego posłuszeństwa, czyniąc się wyższe ponad wszelką krytykę. Czy jednak - pyta się Gadamer - prawdziwy autorytet musi rzeczywiście występować autorytarnie? Oświecenie, przeciwstawiając wiarę w autorytety użyciu własnego rozumu, tylko częściowo miało rację. To prawda, że uprawomocniony autorytet zastępuje własny osąd, ale nie wynika z tego, że musi on zawsze być równocześnie źródłem błędnych przesądów, a nie prawdy.

Zdaniem Gadamera, autorytet: 1 - jest autentycznym i koniecznym źródłem poznania, 2 - nie ma opozycji między autorytetem i rozumem oraz autorytetem i wolnością człowieka, 3 - żadna refleksja nad autorytetami nie prowadzi nigdy do całkowitego uchylenia wszystkich autorytetów.

Za Gadamerem możemy mówić o dwu rodzajach autorytetów - osobowym i rzeczowym. W przypadku autorytetu osobowego nie chodzi bezpośrednio o akt posłuszeństwa i rezygnacji z użycia własnego rozumu, lecz o dostrzeżenie i uznanie, że dana osoba odznacza się przewagą pod względem poznania. Podstawą takiego autorytetu jest z jednej strony zauważenie własnej ograniczoności, z drugiej - poznawczej przewagi innej osoby. Autorytet „polega na akceptacji i poniekąd na działaniu samego rozumu, który zdając sobie sprawę z własnych ograniczeń, przypisuje drugiemu lepsze poznanie”⁷. Rola, którą odgrywa w poznaniu autorytet pewnej osoby, na przykład wiarygodnego świadka, jest istotna, gdyż bez niej nigdy nie doszłoby do poznania danej prawdy.

¹ H.-G. Gadamer, Wahrheit und Methode. Grundziige einer philosophischen Hermerteutik, Tiibingen 1975, s. 264.