CCF20090212044

tu społeczno-poznawczych sprawności (szczegółowy przegląd w: Carpenter, Nagelł i Tomaselło, 1998). Nasze badanie pokazuje ze szczególną wyrazistością, że pojawienie się umiejętności związanych ze wspólną uwagą między dziewiątym a dwunastym miesiącem życia jest spójnym zjawiskiem rozwojowym, dla którego potrzebne jest spójne rozwojowe wyjaśnienie.

Pogląd ten jest wspierany przez serię zupełnie innych badań, przeprowadzonych przez Gergely’ego i współpracowników (Gergely i in., 1995; Csibra i in., 1999). Badacze ci pokazywali dziewięciomiesięcznym niemowlętom kropkę poruszającą się na ekranie w taki sposób, że według dorosłego obserwatora jednoznacznie zmierzała ona do określonego miejsca (znajdującego się na tym samym ekranie), omijając przeszkodę, aby się do niego dostać. Reakcje dzieci jasno wykazały, że postrzegały one ruch kropki jako celowy: ożywiały się (dehabituowały), gdy kropka przebywała taką samą drogę po usunięciu przeszkody (niepotrzebnie wykonując omijanie). Nie okazywały natomiast pobudzenia (pozostawały w stanie habituacji), dopóki kropka, bez względu na to jak różnymi torami, zdążała do tego samego celu. Co istotne, sześciomiesięczne niemowlęta nie wykazują takiego samego uwrażliwienia na celowość zachowań. Rochat, Morgan i Carpenter (1997) opisują podobne wyniki: dziewięciomiesięczne niemowlęta (ale nie sześciomiesięczne) w ich badaniu rozumiały działanie intencjonalne w sytuacji, gdy oglądały poruszającą się piłkę, celowo „polującą” na drugą piłkę. Badania takie, wykorzystujące zjawisko habituacji u niemowląt i techniki preferowanego wyboru wzrokowego, dostarczają silnych, zbieżnych argumentów za uznaniem istotności wieku dziewięciu miesięcy dla rozwoju społeczno--poznawczego niemowląt. W badaniach tych wskaźnikami poznania u niemowląt są reakcje behawioralne, które nie pojawiają się naturalnie w ramach zachowań związanych ze wspólną uwagą.

Sprawdzanie    Podążanie za czyjąś    Kierowanie

czyjejś uwagi    uwagą    czyjąś uwagą

(9-12 miesięcy)    (11-14 miesięcy)    (13-15 miesięcy)

Wspólne    Podążanie

zaangażowanie    za wzrokiem/ws kazaniem

Przeszkoda społeczna    (Odniesienie

Pokazywanie obiektu    społeczne)

Wskazywanie nakazowe Wskazywanie oznajmujące (Język odniesieniowy)

Rysunek 4. Trzy główne typy interakcji dotyczących wspólnej uwagi, wraz z wiekiem ich pojawiania się w badaniu Carpenter, Nagell i Toma-sella (1998). (W podanych przedziałach wiekowych mieściło się około 80% badanych dzieci).

WSPÓLNA UWAGA I POZNANIE SPOŁECZNE

Toczy się obecnie spór o naturę niemowlęcego poznawania społecznego, leżącego u podstaw owych pojawiających się w pewnym momencie nowych, trójstronnych zachowań. Niektórzy teoretycy są przekonani, że niemowlęta już od urodzenia posiadają wiedzę społeczną porównywalną z wiedzą dorosłych i że pojawienie się zachowań związanych ze wspólną uwagą między dziewiątym a dwunastym miesiącem życia odzwierciedla jedynie rozwój sprawności w przejawianiu tej wiedzy w dostrzegalnych zachowaniach. Na przykład Trevarthen (1979, 1993a) twierdzi, że dzieci, rodząc się, mają umysł „dialogowy” - z wrodzonym pojęciem „wirtualnej, drugiej osoby” i jedynie niewystarczająca sprawność ruchowa w pierwszym okresie życia nie pozwala im wyrazić tej wiedzy w zachowaniu. Na potwierdzenie swoich poglądów Trevarthen przytacza złożone, dwustronne interakcje społeczne, pojawiające się u niemowląt w pierwszych miesiącach życia, które określa jako „pier-

91