DSC02353

Warto przedstawić jeszcze typologię metod autorstwa socjologa J. Sztumskiego, która jest na tyle uniwersalna, że może być również wykorzystywana w klasyfikowaniu metod badań pedagogicznych, jeśli w niedoslownym znaczeniu, to jako pewna wskazówka metodologiczna. Jego zdaniem, stosowane w badaniach społecznych metody można uporządkować stosując różne kryteria podziału. Ze względu na stopień ich ogólności można je podzielić na:

-    metody ogólne (zwane także filozoficznymi) - matematyczne, cybernetyczne, porównania, obserwacji, analizy, syntezy, eksperymentu,

-    metody szczególne (szczegółowe), charakterystyczne tylko dla pewnej grupy nauk.

Ze względu na cele, jakim mają służyć można wyróżnić metody służące: praktyce i wzbogacaniu teorii, natomiast ze względu na przedmiot poznania metody da się podzielić na takie, które można stosować do [...] badania realnie i obiektywnie istniejących przedmiotów, do badania sposobów myślenia i do badania tworów językowych (tzn. metody semiotycznej^2M. Pierwsza grupa metod służy do poznawania i przekształcania obiektów przyrodniczych oraz różnych struktur społecznych, druga to metody myślenia (np. dedukcyjne, redukcyjne, aksjomatyczne itp.), a trzecia to analizy i syntezy języków naukowych, sztucznych i sformalizowanych.

Ze względu na strukturę poznania naukowego wyodrębnia się:

-    metody badania empirycznego, w skład których wchodzą:

-    obserwacja,

—    porównanie,

-    pomiar,

—    eksperyment,

-    metody badania teoretycznego, obejmujące:

—    konkretyzację,

—    idealizację,

-    formalizację,

-    metodę aksjomatyczną,

^M ). Sztumski: Op. cit., s. 73.

- metody „mieszane”, przydatne w jednakowej mierze poznaniu

empirycznemu i teoretycznemu, do których należą:

-    abstrahowanie,

-    analiza i synteza,

-    indukcja i dedukcja,

-    metoda modelowania,

-    metoda historycznego i logicznego poznania naukowego²⁴⁵.

Ostatni podział metod prezentowany przez J. Sztumskiego, to dobrze nam już znany podział z poprzednich klasyfikacji na metody ilościowe i jakościowe. Uważa on jednak, że podział ten nie jest tak rozłączny, jak by się mogło wydawać. W naukach społecznych bowiem metody ilościowe i jakościowe uzupełniają się nawzajem, są w stosunku do siebie komplementarne i dlatego bardziej uzasadniony byłby podział na metody o przewadze technik ilościowych lub jakościowych²⁶⁴.

Rozważając o klasyfikacji metod badań naukowych warto pamiętać o klasycznym już dziś ich podziale zaproponowanym przez T. Kotarbińskiego. Biorąc za podstawę rodzaje rozumowania²⁴⁷ wymieniał on dwie główne metody naukowe, a mianowicie metodę dedukcyjną i metodę indukcyjną²⁶⁸. Pierwsza charakterystyczna jest dla nauk apriorycznych (przede wszystkim dla podstawowych nauk matematycznych — logiki formalnej, teorii mnogości, arytmetyki ogólnej, podstaw geometrii), a druga dla nauk empirycznych.

Przedstawione klasyfikacje pokazują, jak wiele może być podejść i kryteriów stanowiących ich podstawę, a także to, że niektóre metody powtarzają się w różnych klasyfikacjach, dlatego na tym etapie rozwoju metodologii badań pedagogicznych trudno jest o jed-

Ibid., s. 74-7S.

Ibid., s. 76.

T. Kotarbiński wyróżnia dwa podstawowe rodzaje rozumowania: dedukcyjne i redukcyjne. Pierwsze przebiega w kierunku od racji do następstwa, a drugie - od następstwa do racji. Rozumowanie dedukcyjne obejmuje wnioskowanie i sprawdzanie, a redukcyjne - tłumaczenie i dowodzenie. Szczególnym przypadkiem tłumaczenia jest rozumowanie indukcyjne, czyli indukcja. Por. T. Kotarbiński: Elementy teorii poznania, logikiformalnej i metodologii nauk. PWN, Warszawa 1986, s. 212-225.

“* Ibid.,». 232.

119