DSCF6712

/ Kuk <v no oznaczania owadów

mieniące s* kolory cechują miedzy Innymi chronionego llszkarza tęcznikn Calosoma syctyhMtoi L, niektóre (również chronione) biegacze (np. biegacza złotego Cmbus aurom* U. bogatkowate i stonkowate oraz niektóre żukowate (np. kruszczycę złotawkę CMonroaroataU Liczne są gatunki o specyficznym wzorze barwnym na pokrywach, np. w postaci żółtawego obramowania (niektóre pływakowate, a zwłaszcza pływak zółtobrzeżek DyUscus marginalis L I topień Gybister tateralinwglnalis Deg.J, czerwonych lub żółtych plamek na ciemnym tle (większość biedronkowatych, wyfodkowatych Endomychldae, niektóro kózkowate). albo też podłużnych lub poprzecznych pasków (zwłaszcza u przakraskowatych Cleridae, kózkowatych, stonhowatych np. u stonki ziemniaczanej Leptmotarsa deoemOneata Say). Szczególnie atrakcyjne ubarwienie cechuje rzadką i chronioną nadobnie? alpejską RosaHa alpina L, u któroi na błękitnym tle rozmieszczone są duże, czarne piamy w białych obwód łach. Tb tytko nieliczne przykłady najczęściej spotykanych typów barwnych u chrząszcz)¹.

Błoniaste i całkowicie przezroczyste tylne skrzydła są przeważnie dłuższe od przednich, w spoczynku podhiźrw i poprzecznie złożone oraz ukryte pod pokrywami (także u form o skróconych pokrywach). Tylko nieliczne gatunki o skróconych pokrywach, m$ą skrzydła odsłonięte. W spoczynku leżące na grzbietowej powierzchni odwłoka (u kusokrywki większej Necytfalis major L1 kurtków Motorchus spp.). Gatunki te przyporrwiafą maco swoim wyglądem owady błonkoskrzydłe, z którym byw^ą też niekiedy mylone! Czasem skrzydhi drugiej pary zanłkąją całkowicie (np. u biegaczy), a krawędzie wewnętrzne pokryw zrastają się.

Odwłok jest dobrze rozwinięty, o nieco wypukłych, twardych sternltach i przeważnie miękkich, niekiedy nieco wklęsłych tergitach (Jednak zwykle ukrytych pod .pancernymi" pokrywami). Niekiedy bardzo ruchliwy (u kusakowatych!), przeważnie jednak składa się z mocno połączonych ze sobą 5-10 widocznych segmentów. Samice niektórych chrząszczy (np. kółkowatych) mają na wierzchołku odwłoka rurkowate, spłaszczone pokładełko, tzw. teleskopowe, służące do składania jaj w naturalnych szczeknach podtaża. Wierzchołek ocMoka może także przybierać kształt dłutowatego I dmgiego wyrostka, tzw.pygdlum, które cechige (zwłaszcza samice) chrabąszczy Mstożontfwspp.

Chrząszcze przechodzą przobrażenle zupełne. Larwy różnią się wyraźnie wyglądem, budową, a często także trybem żyda i siedliskiem występowania od postaci dorosłych. Mają one dobrze rozwiniętą głowę z gryzącym aparatem gębowym, przeobrażonym niekiedy w sierpowato wygięty i na wierzchołku zaostrzony tzw. parzysty aparat kłująco-ssący (u pływakowatych i świetlikowatych). Larwy drapieżne mąją przeważnie Wydłużone, zwinne dato, z trama parami mocnych członowanych odnóży bieżnych (tac larwy kampodeahw), natomiast żyjące w ukryciu, np. w glebie lub pod korą. cechuje znaczne zgrubienie, zwłaszcza tylnej części odwłoka (np. u łukowatych tzw. pędraki), silne grzbietobrzuszne spłaszczenie (np. u kózkowatych i bogatkowatych) lub znaczne wydłużenie walcowatego i okrytego sztywną kutikulą ciała (głównie u sprężykowatych i czamuchowatych, tzw. dnitowoei. Wiele larw przebywających pod korą i w szczelinach drewna ma zredukowane odnóża i białawe

ubarwienie ciała (z wyjątkiem ciemnej puszki głowowe}), Wodne larwy mają niekiedy na odwłoku liczne, metamerycznie rozmieszczone skrzeloichawki (np. niektóre kałużnicowate i krętakowate).

Poczwąrki wolne są często ukryte w zagłębieniach ziemnych i Jamkach (np. niektóre żukowate i wiele innych), w tzw. kokolltach, utworzonych ze zlepionych grudek gleby (np. kruszczyce). podkorowych kolebkach poczwarkowych utworzonych przez sptlśnlenłe włókien drzewnych (np. kózkowate), rzadziej w oprzędzie (niektóre ryjkowcowate) lub wolno przytwierdzone do podłoża (stonkowate i biedronkowate), te ostatnie mają nawet ograniczoną zdolność wykonywania ruchów odstraszających.

Chrząszcze można spotkać prawie we wszystkich typach siedlisk lądowych, słodkowodnych I w śródlądowych tłonawiskach. Tylko gatunki z rodzaju jeziomica Macroplea (zwłaszcza M. mutica F.), spotykane są, chociaż bardzo rzadko, u wybrzeży Bałtyku W górnej strefie litoralu.

Wiele gatunków jest aktywnych tylko nocą lub o zmierzchu (np. większość biegaczowatych I żukowatych, niektóre kózkowate), natomiast inne, równie liczne, żerują w pełnym słońcu (np. niektóre kózkowate, jak barwne strangalie czy zmorszmki. ponadto kruszczyce, omomiłkowate, wiele biedronkowatych, stonkowatych i ryjków-cowatych, czy też występujący w zaroślach omięk Lagrta hirta L).

Znaczenie chrząszcz w przyrodzie jest bardzo duże. Gatunki drapieżne utrzymują równowagę w ekosystemach, inne mają znaczenie jako tzw służba sanitarna usuwając szczątki roślinne i zwierzęce oraz odchody (np. żukowate). Jest również wiele groźnych szkodników roślin uprawnych (np. stonkowate, wołki, komikowate).

Oznaczanie gatunków, zwłaszcza drobnych chrząszcz* jest trudne i przeważnie dostępne tylko specjalistom—koleopterologom. Jednak jest wiele grup, szczególnie skupiających duże i średniej wielkości gatunki, których rozpoznawanie nie nastręcza większych trudności, nawet początkującym amatorom. To właśnie wiedza o tych chrząszczach staje się początkiem późniejszych, naukowych już zainteresowań wielu zawodowych entomologów.

5.21. Wachlarzoskrzydłe (Strepsiptera)

Liczba gatunków -Wielkość -Ttyb żyda -Występowanie -Osobliwości -

brak dokładnych danych, ok 1000 na świecie 2-5 mm długości ciała pasożyty owadów (tzw. parazytoidy) na gatunkach żywirielskich rozwój zupełny z tzw. nadprzeobrażeniem Cechy charakterystyczne - skrzydła I pary przekształcone w paleczkowate przezmianki

Niewielki rząd pasożytniczych owadów, o długości ciała 2-5 mm. Wykazują one znaczny dymorfizm płciowy, wywołany głębokim przystosowaniem samic do pasożytowania w ciele owadów błonkoskrzydłych, prostoskrzydjych i pluskwiaków.

149