historia dyplomacji (296)

konflikt z Prusami o cło z całokształtem spraw skarbowych, stosunki z Kurią rzymską z kwestią opodatkowania duchowieństwa.

W „konferencji” zdawano sprawę z rozmów prowadzonych z obcymi dyplomatami, przede wszystkim z ambasadorem Repninem, ustalano treść, a nieraz teksty instrukcji dla polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i ważniejszych pism do nich kierowanych, jak również not ministerialnych wręczanych obcym poselstwom w Warszawie. Omawiano też i decydowano o różnych drobniejszych sprawach, jak: uruchomienie sądów pogranicznych z Rosją, zatarg między poddanymi polskimi, a tureckimi i mołdawskimi, uposażenie i obowiązki tłumaczy z języków wschodnich, dyskutowano projekty dotyczące rozszerzenia i ułatwienia handlu zagranicznego. Na radach senatu przeprowadzano uchwały dotyczące wysyłania posłów i rezydentów polskich za granicę i asygnowa-nia na ten cel, jak również na inne wydatki związane ze sprawami zagranicznymi (pensje tłumaczy, sędziów pogranicznych itd.) odpowiednich funduszy ze skarbu. Rady senatu zatwierdzały też oficjalne instrukcje dawane polskim dyplomatom, nie wychodzące na ogół poza ogólniki i kwestie protokólarne.

dniu 19 grudnia 1765 r. uchwalono nawet „instrukcję powszechną dla posłów i rezydentów u postronnych dworów zostających” obejmującą zalecenia dotyczące głównie nadsyłania informacji o państwie, w którym dany poseł, czy rezydent był akredytowany^ Zalecenia obejmowały szeroki krąg zagadnień i wypływały z ducha oświeceniowego, euro-peizatorskiego programu Stanisława Augusta. Instrukcja formułowała bowiem wyraźny cel: „żeby u nas wszelkie obcych krajów sposoby rządzenia się wiadome i znajome były i żeby uznawszy, co jest w nich lepszego i do miejsca rządów naszych przydatnego sobie samym przywłaszczyć”. Dyplomaci polscy mieli więc gromadzić informacje o: „formie rządów”, o „sposobie concludendorum et exequendorum consiliorum”, a również o dążeniach reformatorskich w tym zakresie w danych państwach, o sprawach wymiaru sprawiedliwości, o administracji, wojskowości, gospodarce, nawet o zagadnieniach społecznych i oświatowych. „Miasta jakie mają swoje prawa i przywileje, jaki rząd domowy?... Chłopi jakie mają swoje prawa, jak dochodzić mogą sprawiedliwości, gdzie są wolni, gdzie poddanymi, gdzie mają gruntów proprietatem, gdzie czynszują tylko, lub z nich pańszczyznę robią; to wszystko co za dyferencyją i skutek w całym kraju sprawuje tak do intrat prywatnych i publiczr nych, jako też do osiadłości kraju i bogactwa? Akademie jakie mają fundacje i obowiązki, jakie szkoły publiczne, jakie prywatne, co za sposób uczenia, jaka edukacja młodzieży?” — brzmiały odpowiednie punkty zamieszczonego w instrukcji kwestionariusza¹⁷.

¹⁷ B. Zaleski, Stosunki Polski z Portą Ottomańską na początku panowania Sta-

Stworzenie stałych polskich przedstawicielstw dyplomatycznych będące gorącym pragnieniem Stanisława Augusta, napotykało na liczne przeszkody, zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Zewnętrznymi były: niechęć dworu petersburskiego do rozszerzania kontaktów Rzeczypospolitej z innymi państwami, a w szczególności z państwami „systemu południowego” i Turcją, a z drugiej strony nieprzyjazny stosunek tychże państw wyrażający się w nieuznawaniu elekcji Stanisława Augusta, co początkowo uniemożliwiało nawiązanie stosunków dyplomatycznych. Wewnętrzne trudności polegały na braku odpowiednio przygotowanych kandydatów w kraju, w którym nikłe tradycje służby dyplomatycznej w czasach Augusta III zupełnie wygasły, i na szczupłości funduszów przeznaczonych na ten cel. Jak się zdaje, Czartoryscy znacznie mniej od króla chętni byli rozbudowie dyplomacji polskiej, upatrując w niej narzędzie jego własnej aktywności politycznej i źródło wydatków skarbowych, których większemu wzrostowi byli przeciwni, w gruncie rzeczy bowiem reprezentowali oni jeszcze w znacznej mierze tradycyjną szlachecko-republikańską nieufność wobec rozbudowy funkcji i aparatu państwa.

•• Elekcja i koronacja Stanisława Augusta wymagała notyfikacji. W większości wypadków dokonano tego drogą korespondencyjną, do dworów jednak petersburskiego, berlińskiego i rzymskiego, wysłano Specjalne poselstwa notyfikacyjne. Do Petersburga wysłany został referendarz koronny i marszałek sejmu koronacyjnego Jacek Małachowski. Półtoramiesięczna jego misja (przybył w połowie lutego, wyjechał w początkach kwietnia 1765 r.) nie miała większego znaczenia wobec tego, że w Petersburgu przebywał stały poseł Franciszek Rzewuski. Do Berlina skierowany został osobisty wówczas przyjaciel króla, a nieżyczliwie traktowany przez Czartoryskich — Franciszek Ksawery Branicki. Oficjalna instrukcja z 11 lutego 1765 r. polecała mu upomnieć się o wynagrodzenie za szkody poczynione przez Prusaków w województwach wielkopolskich w 1763 r. i o wyznaczenie sędziów pogranicznych i komisarzy dla załatwienia drobnych sporów granicznych. W czasie jednak dziesięciodniowej jego misji w kwietniu 1765 r. sprawy te przesłonięte zostały przez ostry zatarg o represyjne cło kwidzyńskie, wprowadzone przez Fryderyka II w połowie marca, a w zatargu tym jedyną drogą dla Polski były starania o interwencję Katarzyny II. Trzecia misja notyfikacyjna do papieża powierzona została młodemu Józefowi Czartoryskiemu. Poza stroną ceremonialną miał on zlecone jedynie kilka drobnych spraw dotyczących duchowieństwa polskiego m.in. ostateczne zakończenie na korzyść pijarów ich sporu z jezuitami o szkoły we Lwowie.

Sprawy kościelne i kościelno-państwowe (przede wszystkim obsadza-

nislatoa Augusta, ,Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu rok 1869” Paryż 1870 r.

\

535