Kuhn0

116 9. Istota i nieuchronność rewolucji naukowych

ne wyniki, jeśli względne prędkości ciał, do opisu ruchu których jest stosowana, będą małe w porównaniu z prędkością światła. Pod tym warunkiem i kilku jeszcze innymi okazać można, że teoria Newtona da się wyprowadzić z teorii Einsteina, że jest jej szczególnym przypadkiem.

Żadna teoria — kontynuują zwolennicy omawianego poglądu — nie może być sprzeczna ze swym przypadkiem szczególnym. Jeśli na gruncie teorii Einsteina dynamika newtonowska wydaje się fałszywa, to tylko dlatego, że niektórzy zwolennicy tej ostatniej byli na tyle nieostrożni, że twierdzili, iż daje ona całkowicie dokładne wyniki bądź że stosuje się również do ciał poruszających z dużymi prędkościami względnymi. Wobec tego zaś, że żadne świadectwa nie potwierdzały tego rodzaju roszczeń, ci, którzy je wysuwali, sprzeniewierzali się regułom metody naukowej. W tej mierze, w jakiej teoria Newtona była doświadczalnie potwierdzona kiedyś, w tej mierze jest słuszna i dziś. Tylko zbyt dalekie ekstrapolacje teorii — ekstrapolacje, które ściśle mówiąc nigdy nie były naukowo uzasadnione — okazały się niesłuszne w świetle teorii Einsteina. Pomijając _//te nadużycia, teoria Newtona nigdy nie została obalona i obalona być ( nie może.

j / Pewien wariant takiej argumentacji okazać może, że żadna teoria, f z której korzystała kiedyś jakaś grupa kompetentnych badaczy, nie mo-^"że zostać obalona. Teoria flogistonowa, na przykład, porządkowała wielką ilość zjawisk fizycznych i chemicznych. Tłumaczyła ona, dlaczego ciała ulegają spalaniu (zawierają bowiem flogiston), dlaczego metale mają więcej cech wspólnych niż ich rudy. Metale składać się miały z rozmaitych elementarnych ziem połączonych z flogistonem, któremu właśnie metale zawdzięczają swe wspólne cechy. Ponadto, teoria flogistonowa zdawała sprawę z szeregu reakcji, w których w wyniku spalania takich substancji jak węgiel i siarka powstawały kwasy. Tłumaczyła ona również zmniejszanie się objętości podczas spalania w skończonej objętości powietrza: flogiston wyzwolony ze spalonego ciała „niweczył” sprężystość powietrza, które go absorbowało, jak ogień „niweczy” sprężystość . stalowej sprężyny.¹ Gdyby były to jedyne zjawiska, które teoretycy flogistonu

usiłowaliby wytłumaczyć, teoria ich nigdy nie mogłaby zostać obalona. Tego rodzaju argumentację zastosować można do każdej teorii, która kiedykolwiek znajdowała zastosowanie do jakiegokolwiek zakresu zjawisk.

Po to jednak,/aby teorie ratować w taki sposób, trzeba ograniczyć zakres ich stosowalności do tych zjawisk i do tego rzędu ścisłości, jaki wyznaczają przyrządy doświadczalne, którymi aktualnie dysponujemy^ Robiąc krok dalej (a uniknąć go trudno, jeśli pierwszy krok w tym kierunku zrobiono), uznać należałoby, że uczony nie ma prawa mówić w sposób „naukowy” o żadnym zjawisku, którego dotąd nie obserwował. Nawet w swej obecnej postaci ograniczenie to zakazuje badaczowi oprzeć się w swych własnych dociekaniach na teorii, jeśli te wkraczają w obszar dotąd nie badany lub jeśli próbuje w nich uzyskać stopień ścisłości, którego dotąd na gruncie tej teorii nie uzyskano. Z logicznego punktu widzenia zakazy te są bezwzględne. Ale uznanie ich byłoby równoznaczne z uniemożliwieniem badań, które decydują o rozwoju nauki.

I oto znów cała sprawa obraca się w tautologię. Bez oparcia się na paradygmacie nie istnieje nauka instytucjonalna. Co więcej, odwołanie się do paradygmatu musi mieć miejsce zarówno w przypadku badania zjawisk, których dotąd nie badano, jak też w przypadku prób uzyskiwania większego stopnia dokładności niż dotąd. Gdyby tak nie było, paradygmat nie dostarczałby łamigłówek, które dotąd nie znalazły rozwiązania. Ponadto, od paradygmatu zależy nie tylko nauka instytucjonalna. Gdyby istniejąca teoria wiązała uczonego jedynie ze względu na znane zastosowania, nie byłoby niespodzianek, anomalii czy kryzysów. Te zaś są właśnie drogowskazami wyznaczającymi drogę nauce nie-in-stytucjonalnej. Gdyby pozytywistyczne ograniczenia co do zakresu stosowalności teorii brane były dosłownie, przestałby funkcjonować tym samym mechanizm wskazujący uczonym, jakie to problemy prowadzić muszą do zasadniczych zmian w nauce. W takim zaś przypadku życie naukowe powróciłoby nieuchronnie, do stanu, w jakim znajdowało się w okresie przed-paradygmatycznym, do stanu, w którym wszyscy, człon-kowie śpołecznośći TIćżóhyć naukę, ale globalny produkt ²

James B. Conant, op. cit., str. 13—16;

J. R. Partington, op. dt., str. 85—88.

, Najpełniejsze omówienie osiągnięć teorii flogistonowej podaje: Hźiżne Metzger, Newton, Stahl, Boerhaeve... (op. cit.), cz. n. ^

-------------------

Por. wnioski, do jakich dochodzi w drodze zupełnie innej analizy R.B. Braithe-waite, Scientific Explanation, Cambridge 1953, str. 50—87, zwłaszcza str. 76.