McHale14

36° Brian Mc Hale

poprzez Śmierć Wergilego Brocha i Śniegi Kilimandżaro Hemingwaya ostatecznie daje się wyprowadzić ze Śmierci Imana Iljicza Lwa Tołstoja. Topos umierającego został w Śmierci Anemia Cruz skomplikowany i zniekształcony dzięki obecności modernistycznego (a także postmodernistycznego) tematu wielości jaźni, udramatyzowanego tu przez pokawałkowanie monologu wewnętrznego na trzy nieciągłe monologi, z których każdy używa innej osoby gramatycznej. Wzorem mogła tu być trylogia Dos Passosa U. S. A. (1930, 1932, 1936), gdzie „to samo” doświadczenie w wielu miejscach zostaje przypisane zarówno trzeciej osobie fikcyjnej postaci, jak autobiograficznej personie, która czasami jest podmiotem w pierwszej osobie, a czasami drugo-osobowym adresatem własnej wypowiedzi.

Monolog wewnętrzny Śmiętej strefy przynależy do toposu o-błąkanego monologisty, który mówiąc stopniowo popada w chorobę umysłową. Ten typ monologu wewnętrznego bierze swój początek od Edgara Allana Poe (np. Serce - oskarżycielem, Czarny kot) i staje się dominującym nurtem poetyki modernistycznej, szczególnie wyrazistym w przypadku neogotyckich, obłąkanych monologistów Faulknera (np. Darł Bundren w Kiedy umieram, Quentin Compson we Wściekłości i mrzasku; zob. jednak także postać Septimusa Warrena Smitha w Pani Dalloway Virginii Woolt). Użytek, jaki Fuentes czyni z tego toposu, zostaje skomplikowany przez obecność tematu par excellence epistemo-logicznego, tematu złudzenia i rzeczywistości: szaleństwo monologisty wyraża się w obsesji na punkcie matki, gwiazdy filmowej i rozbieżności (lub jej braku) między jej „rzeczywistą” osobą a publicznym i filmowym „imażem”.

Zmiana skóry (1967) stanowi w dorobku Fuentesa graniczny tekst modernistyczny. Adaptuje on w nim ontologiczną strukturę literatury fantastycznej, gatunku już przezeń wykorzystywanego w innej, stosunkowo „nieskomplikowanej” opowiastce Aura (1962). Literatura fantastyczna (w szerokim sensie tego terminu, nie zaś w rozumieniu Todorova) opiera się na konfrontacji pomiędzu dwoma światami, których podstawowe normy fizykalne wzajem się wykluczają. Według jednej z postaci 49 idzie pod młotek Pynchona, cud to „wtargnięcie innego świata w granice naszego” i to on właśnie, tak zdefiniowany, tworzy ontologiczną strukturę literatury fantastycznej. Wprawdzie w Zmianie skóry zdarzają się cuda - magia sympatyczna, zmartwychwstanie zmarłych - jednak Fuentes troszczy się o pozostawienie otwartej furtki, umieszczając opowieść fantastyczną w ramach wypowiedzi obłąkanego monologisty. Na jej ostatnich stronach dowiadujemy się, że autorem tekstu jest niejaki Freddy Lambert, pacjent szpitala dla obłąkanych. Podobnie jak w niemieckim filmie ekspresjonistycznym Gabinet doktora Cali-gari, stosującym tę samą strategię (i do którego wprost nawiązuje Zmiana skóry), fantastyczność zostaje oswojona w ostatniej chwili i przekształcona w subiektywne złudzenie; ontologiczną struktura „wtargnięcia innego świata w granice naszego” przeobraża się w epistemologiczną strukturę niesamowitego [uncan-ny j (w ujęciu Todorova). Możemy się jednak (jak w przypadku W labiryncie) zastanawiać, czy takie oswojenie nie jest mimo wszystko nazbyt kosztowne i czy nie nazbyt szybko wyklucza ono elementy fantastyczne z ich ontologiczną dominantą.

Adaptacja i integracja podrzędnych lub para-literackich gatunków ontologicznych osiąga w twórczości Fuentesa szczyt w Terra nostra. Powieść ta, podobnie jak Granity's Rainbow Pynchona (1973) stanowi jeden z wzorcowych tekstów postmodernistycznych, dosłownie antologie postmodernistycznych tematów i chwytów. I tutaj Fuentes wykorzystuje konwencje literatury fantastycznej, obok science fiction i powieści historycznej. Science fiction, można by powiedzieć, ma się do postmodernizmu tak, jak powieść kryminalna do modernizmu: jest gatunkiem par excellence ontologicznym (tak jak powieść kryminalna jest gatunkiem par excellence epistemologicznym) i jako taka służy jako źródło wzorów i materiałów pisarzom postmodernistycznym (m. in. Williamowi Burroughsowi. Kurtowi Von-negutowi, Italo Calvino, Pynchonowi. a nawet Beckettowi i Nabokovowi). Doniosłość powieści historycznej dla post-