Obraz (70)

138 UPIÓR Z UPITY

osobliwość, był igraszką miasteczka”. W wykładach o literaturze słowiańskiej 7 stycznia 1842 — po informacji o skorzystaniu z liberum veto przez Sicińskiego — Mickiewicz mówił: „Opowiadają dziwy o jego śmierci. Gdy wracał do domu, zginął od pioruna; dobra jego przeszły w obce ręce; trupa jego chowano w opustoszałej kaplicy zamkowej i do niedawna jeszcze pokazywano przyjezdnym jako osobliwość”⁴⁶.

W obydwu relacjach Mickiewicza występuje powiązanie okropnych losów trupa z klątwą nad nim ciążącą za użycie liberum veto. W obydwu też poeta odwołuje się do przekazu ustnego („jest podanie”, „opowiadano”). Śmierci towarzyszy aura nadprzyrodzonej grozy, a trup jest ostentacyjnie lekceważony i poniewierany. Jan Wi-tort cytuje tych, którzy widzieli włóczonego w XIX wieku trupa Sicińskiego: „postać jego i rysy twarzy były przerażające”. Szczególnie lubiano straszyć tym trupem Żydów, co znajduje odbicie w wierszu Mickiewicza. Wi-tort powołuje się na hr. Eustachego Tyszkiewicza, który twierdził, że Mickiewicz w Popasie w Upicie opisał go „bardzo trafnie”⁴⁷.

A swoją drogą na rysunku Piechaczka w „Tygodniku Ilustrowanym” z 1860 roku, zatytułowanym Trup posła upickiego, uderza kompletny brak okropności. Przedstawiony został zupełnie schludny — dosłownie „trup w szafie”, gdyż wedle relacji zamieszczonej obok w tymże numerze czasopisma dziad kościelny otwierał szafę umieszczoną tuż przy drzwiach kościółka i wyciągał trupa. Kubala w roku 1896 odwołuje się do tego rysunku przedstawiającego „upiora z Upity”⁴⁸ — jako świadectwa historycznego.

Upita, położona na północ od Kowna, odznaczała się wszystkimi cechami żmudzkiej krainy — puszcz, błot i bagien. Reporter „Tygodnika Ilustrowanego”, wysłany tam z misją opisania stanu słynnego trupa w latach sześćdziesiątych XIX wieku, zdecydowanie łączył miejscowy krajobraz z wyobraźnią ludu: „Tylko szum odludnej puszczy, tylko posępna barwa nieba, i krzyże złamane, i groby nagie, mogły towarzyszyć strasznej powieści, jaką lud o Sicińskiem wy kołysał”. Była to tonacja ballady grozy. Towarzyszyła ona też autorowi, gdy zobaczył trupa Sicińskiego: „nagle ściany kościółka zatrzęsły się pod silnym natarciem wichru, dreszcz przebiegł mnie całego”⁴⁹.

Styl ten obcy jest Popasowi w Upicie. Mickiewicz zarysował koloryt lokalny innymi, mniej konwencjonalnymi środkami — realistyczny opis „miasteczka lichego” i „nędznej karczemki” poprzedza gawędę, która rodzi się — co znamienne — z „nudy” na popasie.

Zachowanie się trupa Sicińskiego w nienaruszonym stanie prowokowało rozmaite domysły. Czy został zabalsamowany (Kubacki ten pogląd nazywa pozytywistycznym⁵⁰), czy też jakieś inne czynniki miały sprawić, że trup się utrzymał nie tknięty rozkładem przez dwa wieki? Autor artykułu w „Tygodniku Ilustrowanym” widział podobne mumie podczas wędrówek po kraju, „żadna z nich jednak nie była tak doskonała, jak mumia Sicińskiego”. A zatem mumia perfekcyjna! Autor zaznaczał jednak w przypisie: „Podróżujący, obdzierając włosy i kawałki ciała, niby na pamiątkę, wyrządzają wielką krzywdę całości trupa”⁵¹. Pobieranie cząstek czy całości mumii na pamiątkę bądź też w celach medycznych było w XIX wieku dość rozpowszechnione⁵². Uszczknięte kawałki zmumifikowanego ciała może jednak służyły celom naukowym? Witort, autor najpoważniejszego studium etnograficznego, utrzymywał, że zwłoki zostały „nabalsamowane bardzo umiejętnie”, potwierdziły to analizy kawałka ciała Sicińskiego; „innego naukowego wyjaśnienia dać nie można”⁵³. Andrzej Biernacki utrzymuje, że „wyjaśnienie zagadki jest niebywale proste; kal-