psychologia religii9

31

mają w swej istocie charakter poznawczy: jeśli chodzi o ścisłość, niemal z definicji, oznaczają one doświadczanie świata".

3# Niekiedy pojęcie "doświadczenia religijnego" stosowane jest w bardzo szerokim sensie. Przykładowo Goodenough /1965/ w rozdziale poświęconym "typom doświadczenia religijnego" wyróżnia legalizm, ortodoksję, estetyzm, symbolizm. Wszystkie te -izmy można by określić w 6poeób bardziej odpowiedni jako typy postaw religijnych lub - jak proponuje Pruyser /«1968/ - hierarchie wartości. Ponieważ zjawiska te nie odnoszą się do nagłego, intuicyjnego postrzegania obecności tego, co święte, nie należy posługiwać się pojęciem "doświadczenia". To eamo dotyczy pojęcia doświadczenia religijnego w rozumieniu Yingera /1970/. Definiując je jako "reakcję na to, co uważane jest za najwyższą rzeczywistość", utożsamia-on doświadczenie religijne z zachowaniem religijnym. Podobny błąd popełnia on przy klasyfikowaniu doświadczenia religijnego według swego trzy wy mi arowego schematu.

Podsumowując, musimy powiedzieć, że pojęcie "doświadczenia religijnego" w ścisłym jego znaczeniu nie odnosi się ani do stanu emocjonalnego, ani do zachowania religijnego jako takiego. Odnosi się ono do procesu postrzegania. Jest zjawiskiem powszechnie wyst* pującym w mistycyzmie. Często przyjmuje formę kosmicznego doświadczania przyrody, szczególnie w tych stadiach przeżycia mistycznego, które Under-hiłl /1970/ nazywa "Przebudzeniem" i "Oświeceniem". Zjawiskiem cha-^-rakte rys tycznym dla tych stadiów mistycznych jest odmienna percepcja świata przedmiotów. "Przedmioty naturalne były gloryfikowane. Lloja wizja duchowa była tak czysta, że dostrzegałem piękno w każdym przedmiocie materialnym we W3zechświecie. Lasy rozbrzmiewały niebiańską muzyką" /Underhill 1970/. W zwyczajnych rzeczach dostrzegane 6ą nowe wymiary i cechy. Jak mówi Y<i:“.iam Elake: "Wszystko jawi się człowiekowi takim, jakim jest, nieskończonym". Zmysły wydają się tak wyostrzone, że dostrzega się w rzeczach piękno i realność, której nie zauważało się nigdy wcześniej. Bucke /1905/ określa ten stan mianem "świadomości kosmicznej". Blake mówił o "percepcji sakramentalnej" i uznał, że jego powołaniem jest udostępnienie każdemu tego mistycznego oświecenia, tego sposobu postrzegania rzeczywistości* V« pracy Jamesa, Va-rieties /1523/, znaleźć można wiele przykładów doświadczenia religijnego: doświadczenie nawracające, ekstazy mistyczne, świadomość obecności Boga. Pomimo ogromnych różnic historycznych i kulturowych, obserwuje się znaczne podobieństwa także z bardziej współczesnymi ujęciami doświadczenia religijnego. Po pierwsze, niemi w każdym przypadku, doświadczenie religijne poprzedzone jest załamaniem psychicznym lub nerwowym. Po drugie, zawsze następuje zmiana w sferze percepcji.