religia a kultura2

106 RELIGIA A KULTURA

Próbę.jntęrprętacji religijności ludzi starych, z^punktu widzenia teorij^olL JTjatóTa^undóna^;9, jgodfeir^^    ‘Dominującą cechą

tej religijności jesrv^tsp^j.ąc5U^ch^ąb^poc^^.kierwaipj^^jakle-Bóg_

sprawuję nad ich życiem. Poczuci^.to^ukszt.a}to.wało się wskutek znajomości tr a dycff BTbTIJnej tycFTosÓ67która, z jednej .strony, dostarczyła im wzoróvv wła-ściwego religijnego reagowąnja w sytuacji choroby oraz gorszej sprawności fizycznej (podjęcie, roli dotkniętej cierpieniem istoty ludzkiej, która otrzymuje w ten sposób pewien sygnał o zamiarach Boga wobec swojej osoby), a z73Iugjęj - pozwoliła zintegrować te doświadczenia w posiadającą sens „perspektywę biegucałego życia. Nastąpiło bowiem jednocześnie - operując kategoriami teorii Sundena ^podjęciejio.liszłowieka,. analogicznej do roli. człowieka, cierpią^ cego w Biblihjip. Hioba oraz adaptacja roli Boga jako ingerującego w ichżycie... pd^ez^osw^czanie ich cierpieniami, aie-jednocześnie planuj ącego^y;yaą-grodzenie tych cierpień w przyszłym życiu.

Cennym źródłem danych, dotyczących przemian religijności w okresie życia po ukończeniu formalnego kształcenia uniwersyteckiego, są^iongitudinalne'-trwające 40 lat -(badania postawywobęsureligu* Objęto nimi grupę 154 mężczyzn (protestantów i katolików), kończących w 1942 roku studia w Amherst College (Shand, 1990). Badania te zostały zakończone w roku 1984. Po porównaniu wyników okazało się, że_religijnpść^ badanych nie^ulęgłą zasadniczym, zmianom w_ciągu_Jego okresu_czasu. W pojedynczych przypadkach występowała zmiana postaw zarówno z postaw negatywnych na pozytywne, jak i z pozytywnych na negatywne, ale w skali grupy wyniki te nie okazały się istotne. Warto pamiętać, że staMność postaw wystąpiła pomimo głębokich zmian kulturowych, które wpłynęły na życie osób badanych (Wielki Kryzys oraz II wojna światowa).

Badaniami, obejmującymi znacznie większą grupę badanych, były badania Petera Bensona (1992). Objęły one członków 561 kongregacji protestanckich -łącznie 5500 Osób w wieku od 13 do 80 lat. Nie były to badania longitudinaine we właściwym znaczeniu tego słowa, czyli badania tej samej grupy, powtarzane w określonych interwałach czasowych, ale badania oparte na założeniu, że wyniki uzyskane przez poszczególne grupy wiekowe, badane w tym samym roku, mogą odzwierciedlić procesy zmiany religijności zachodzące w trakcie ludzkiego życia.

Uzyskane wyniki wskazują na różna dynamikę poszczególnych wymiarów religijności;_częstość modlitwy, czytania Biblii, poczucie znaczenia religii wzrastają Systematycznie w ciągu ludzkiego życia. Natomiast częstość praktyk religijnych odbywanych poza domem zmniejsza s?e d^l^tńre~w ”ćiągujyćla; Pierwszy raźlnaTó miejsce międzfTSTTlti rokiern życia, a po raz drugijbd"85?

• róklTźyćia. W tyrrTplerwszym wypadku to wynik wzrastającego zaangażowania” w innejsfęry.życia^ naukę, pracę za wodo^Yąflśtabi 1 Iźację~życ ia ródzTnnęgo₃ zaś

¹⁹ Teoria ta została przedstawiona w rozdziale pierwszym, w części poświęconej szwedzkiej szkole psychologii religii.

w drugim, to efekt ograniczonej sprawności^fi^cznej, kiedy wszelki rodzaj/ aktywności pó2a'własnyfn domem napotyka na wiele trudności.    I

Przeprowadzone badania nie są źródłem danych reprezentatywnych dla całości społeczeństwa amerykańskiego. Uczestnikami omawianych badań były osoby uczestniczące w życiu swoich kongregacji. Poza zasięgiem znalazły się osoby nieidentyfikujące się z żadną z badanych kongregacji ani w ogóle z żadną kongregacją religijną.

Badania longitudinalne, reprezentatywne w skali ogólnonarodowej zostały przeprowadzone w ..Szwecjh Do badań włączono osoby na podstawie spisu mieszkańców, a nie w oparciu o ich przynależność do kongregacji religijnej., / Pierwszy etap badań przeprowadzono w roku 1955. powtórzono je zaś w 1970 i ^! roku. W ciągu tego czasu u badanychjiastąpił spadek akceptacji. d^ktjynyjelPj ' giinei oraz zainteresowania różnymi dżTał^lanii^"f^ach Kościoła. Wzrost częstości praktyk religijnych, które analizowano - zdaniem badaczy - wynikał raczej    w okresie świąt ^Bożego Narodzenia, kiedy

tęadycyjnie wiele jDS<^_pdwiedza kościoły. Badani odpowiadali na pytanie

0    częstość praktyk religijnych w ostatnich czterech tygodniach poprzedzających przeprowadzenie badań. Wyniki te przeczyły powszechnemu przekonaniu, żej iudzię..stają.się_-cai^Jiąr4zięj^i^igijni_ł w.,mtaręjairś

nqśc[ byjp. szczególnie-wyraźne.wśród badanych należących do młodszych grup wiekowych______

~ Szwedzkie wyniki stanowią interesującą modyfikację funkcjonujących w literaturze przedmiotu poglądów, iż ludzie stają się coraz bardziej religijni w miarę tego, jak się starzeją. Zgodnie z tym przekonaniem, chociaż młodzi ludzie są na ogół mniej religijni niż starsi, stają się religijni w późniejszym wieku. Jest to tzw. model tradycyjny, według którego różnice w religijności między poszczególnymi grupanrn wiekowymi nie powinny być i n teipreto wańejako' do -. vvód ^ną^zaćiiodzeni e procesu sekularyzacji w’ skali ogólnospołecznej (Argyle.

1    Beit-Hallahmi, 1975). W literaturze przedmiotu funkcjonuje leż inny modeli

interpretacyjny. Jest to „model stabilności religijnej”, zgodnie z którym przekonań ia jęHgijnej^jąabv^ane .s^sunkowo. wcześnie w trakcie życia i pozostają mniej więcej .niezmienne w trakcie jego trwania^ Różnicę między poziomem religijności osób młodszych i starszych są wobec tego interpretowane jako ma-, jące związek z postępującą sekularyzacją społeczeństwa. Kolejne_coraz młodsze grupy są socjalizowane do coraz niższego poziomu religijności (Dobbelaere, 1981)7    .................... ............ i

Wyniki badań szwedzkich sugerują raczej słuszność modelu stabilności reli-gijjTej^jedn a kr 2TTc on i'e cż n o śc i ą pewnej jego modyfikacji (modified stability mo- , del). Religijność nie tylko była niższa „wyjściowo” w coraz to. młodszych..grji; * pach badanych, ale też‘bbriiżała się wyciągu życia we wszystkich grupach. Warto wspótnrrrećy "że''oSóby ~ w^wTeku średnim obniżały swoją refigijność znacznie mniej niż osoby młode (Hamberg, 1991).

Zmiany rozwojowe zachodzące w religijności jednostki na poszczególnych stadiach jej rozwoju mogą prowadzić do osiągnięcia przez nią stanu dojrzałości