ROLA ŁACINY W DZIEJACH9

diamsiaw uuoisz

bytków piśmiennictwa utylitarnego, np. diariuszy sejmowyw. W tym miejscu można jedynie wymienić kilka czynników o szerokim zakresie oddziaływania.

Tabela 4

LP.	Autor (tekst)	Procent latynizmów	Frekwencja latynizmów w tekście
1.	Kochanowski	0,23	co 435 wyraz tekstowy
2.	Orzechowski	0,1	co 1000 -
3.	Żółkiewski (1612 r.)	0,43	co 233 -
4.	Brożek (1625 r.)	1,3	co 77 - -
5.	Potocki (1670 r.)	1.4	co 71
6.	Pasek (1691-1695)	2,1	co 48
7.	Konarski (1760-1763)	3,0	co 33
8.	Maria Ludwika (1657)	4,1	co 24

Wiek XVII w porównaniu z wiekiem XVI charakteryzuje się swobodniejszym stosowaniem różnego rodzaju cytatów łacińskiclr^7cz5di~inakaro-n i zmów. Efekty oddziaływania tej tendencji są w obu listachl)ardzo wyraźne7 co zostało już podkreślone. Oba teksty są sformułowane według zasad ówczesnej epistolografii, o czym świadczą chociażby ich sformalizowane inci-pity i zakończenia oraz zawarte w nich apostrofy do adresata. Rozwijała sie ona w myśl zaleceń, dość często wtedy wydawanych, normatywnych porad-ników dotyczących retoryki, stylistyki i sztuki pisania listów, któr^płosjjy kult łaciny, latynizowania i makaronizowąniaJL⁰ Wreszcie w tekstach obu listów Marii Ludwiki znalazła odzwierciedlenie dworska maniera, nakazująca-- dla elegancji wypowiedzi - wprowadzanie licznych ornamentów łacińskich, świadczących-zarazejii-0_umi4QtnoŚGi posługiwania^się tym językiem ludzi wykształeonyehrNie bez znaczenia było zapewne i to, że Maria Ludwika,

¹⁹    Por. II. Rybicka, Latynizmy siedemnastowieczne..., op. cit., s. 238.

²⁰    Z publikacji tego typu, które ukazały się w XVII i pierwszej połowie XVIII w., można przykładowo wymienić takie, jak: S. Starowołski, De Claris oratońbus Sarmaliae, Florencja 1628; Z. Lauxmin, Praxis oratoria et precepla artis rhetorices, Brunsberg 1648; W. Górecki, Orator polityczny materiom weselnym i pogrzebowym służący, Kalisz 1648, 1677; M. Radau, Orator extemporaneus, Amstelodami 1655; J. Kwiatkiewicz, Phoenix rhetorum, Kalisz 1672; A. Tcmberski, Orator sacrocivilis divisus.._y Poznań 1712; K. Wieruszowski, Fama polska, publiczne stany i młódź szlachetną informująca_y Poznań 1720; S. Wysocki, Orator Polonus, Warszawa 1740.

c

jako cudz, .emka (choć przebywająca w Polsce od 1646 r.), częściej posługiwała się łaciną i językiem francuskim niż inni polskojęzyczni przedstawiciele środowiska dworskiego. Wszystkie te uwarunkowania (językowe, stylistyczne, obyczajowe i biograficzne) sprawiły, że nasycenie listów Marii Ludwiki Gonzagi latynizmami oraz makaronizmami jest większe niż to, które rejestrujemy nie tylko w tekstach prozatorskich innych autorów jej epoki, lecz także w tekstach późniejszych (J. Ch. Pasek, S. Konarski). Można przyjąć, że pod względem zakresu stosowania latynizmów i makaronizmów oba przytoczone listy realizują zasady stylistyczne typowe dla okresu Baroku saskiego, proponowane przez najbardziej charakterystyczny dla tych czasów (i najbardziej popularny, o czym świadczy aż 11 wydań w latach 1730-1739) podręcznik retoryki i epistolografii autorstwa jezuickiego dydaktyka i pedagoga W. Bystrzonowskiego pt. Polak senśat w liście, w komplemencie polityk, humanista w dyskursie, w mowach statysta...’'²¹

Elementy językowe o łacińskiej genezie, występujące w analizowanych listach Marii Ludwiki Gonzagi, dzielą się wyraźnie na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowią latynizmy, tj. wjyrazy.ząadąp.towąne .w obręb. polskiego.zaso-. bu leksykalnego, drugą - makaronizniy, ęzyli wtręty leksykalno-frazeologicz-i^ne, stosowane w ich oryginalnej postaci morfologicznej i syntaktycznej, zgod-£ nej z językiem łacińskim.

Latynizmy, będące przedmiotem analizy, zostałyj2C#SljasQwro skicli modeli morfologicznych w wyniku ądąpjąęjjj2amjdygmatycy4łcj--i dciy^ /wacyjnep²² Pierwsza z nich polega na przystosowaniu wyrazów obcego pochodzenia do polskich wzorców odmiany, co na ogól poprzedzone iest przekształceniami postaci fonetycznej form wyrazowych, czyh^ada^tarąąjo-,n etyczną. Druga zaś sprowadza się do wyposażenia obcojęzycznych podstaw

co .powoduje zarazem włączenie tych formacji do polskich wzorców odmiany, wiążąc sic zarazem z ich adaptacja fonetyczna.

²¹    Por. St. Dubisz, Wojciech Bystrzonowski - rys hio-bibliograjiczny (z dziejów retoryki i dydaktyki polskiej), „Prace Filologiczne”, 1979, XXVIII, s. 333-340.

²²    W odniesieniu do fonn i typów adaptacji stosują terminologią, którą przedstawiłem w artykule pt. Formy i typy funkcjonalnej adaptacji leksemów amerykańskoangielskich w dialekcie polonijnym Nowej Anglii (USA), [w:] Z badań nad językiem polskim środowisk emigracyjnych, pod red. S. Szlifersztejnowej, Wrocław 1981, s. 51-68.