ROLA ŁACINY W DZIEJACH8

226 Stanisław Dubisz

sto piętnasty, w drugiej co sześćdziesiąty, a około połowy w. XVIII co trzydziesty trzeci”.¹ W tym kontekście analizowane teksty listów Marii Ludwiki Gonzagi sprawiają wrażenie szczególnie zlatynizowanych, jednakże dla udokumentowania tego wniosku niezbędne są dalsze obliczenia.

Tabela 1

Tekst	Dane liczbowe			Procent latynizmów i makaronizmów	Frekwencja latynizmów i makaronizmów w tekście
	Wyrazy tekstowe		Razem
	Polskie	Lat. i mak.
List 1	160	23	183	12,7	co 8 wyraz tekstowy
List II	71	7	78	9,0	co 11 wyraz tekstowy
Łącznie	231	30	261	11,5	co 9 wyraz tekstowy

Dane dotyczące liczebności oraz frekwencji latynizmów i makaronizmów, zarejestrowanych w przytoczonych tekstach, a traktowanych jako wyrazy słownikowe, zawiera tabela 2.

Tabela 2

Tekst	Dane liczbowe			Procent latyni-zmów i makaronizmów	Frekwencja latynizmów i makaronizmów w tekście
	Wyrazy tekstowe		Razem
	Polskie	Lat. i mak.
List l	85	17	102	16,7	co 6 wyraz słownikowy
List II	49	6	55,	11,0	co 9 wyraz słownikowy
Łącznic	134	23	157	15,6	co 6 wyraz słownikowy

Również i te obliczenia wydają się potwierdzać wniosek o - wykraczającym poza XVII-wieczną normę — nasyceniu słownictwa analizowanych listów jednostkami leksykalnymi zaczerpniętymi z języka łacińskiego. W tym wypadku procent latynizmów i makaronizmów oraz ich frekwencja są nawet większe niż odpowiednie dane dotyczące wyrazów tekstowych. Parnię-✓

tać jednak należy, że dotychczasowe obliczenia odnosiły się do latynizmów i makaronizmów ujmowanych łącznie. Konieczny jest zatem - dla uściślenia i porównywalności wyników obliczeń - opis samych latynizmów.

Dane dotyczące liczebności i frekwencji latynizmów w przytoczonych tekstach zawiera tabela 3.

Tabela 3

Tekst	Dane liczbowe			Procent latynizmów	Frekwencja latynizmów w tekście
	Wyrazy tekstowe		Razem
	Polskie	Latynizmy
List 1	145	8	153	5.2	co 19 wyraz tekstowy
List II	65	1	66	1.5	co 66 wyraz tekstowy
Łącznie	210	9	219	4.1	co 24 wyraz tekstowy

W tym wypadku wyniki obliczeń znacznie różnią się od tych, które zostały przedstawione w dwóch poprzednich tabelach. Zarówno dane w liczbach bezwzględnych, jak i dane procentowe są o ponad połowę niższe. Dokumentują one tezę, że zasadniczą grupę leksykalno-frazeologicznych jednostek językowych o genezie łacińskiej stanowią, w analizowanych listach Marii Ludwiki Gonzagi, nie latynizmy, lecz makaronizmy. Powstaje więc pytanie, czy w tej sytuacji pierwotne stwierdzenie o szczególnej latynizacji tekstów tych listów jest uzasadnione.

W Historii języka polskiego Z. Klemensiewicz podał liczby latynizmów występujących w tekstach prozatorskich (liczących ok. 6 000 wyrazów) kilku autorów z XVI, XVII i XVIII w.² Na tej podstawie obliczono procent latynizmów i ich frekwencję w obrębie prób tekstowych przyjętych przez Z. Klemensiewicza. Zestawienie wyników tych obliczeń z danymi odnoszącymi się do listów Marii Ludwiki zawiera tabela 4.

Nawet jeżeli uwzględnimy jakościowe i ilościowe zróżnicowanie porównywanych prób tekstowych oraz to, że dane liczbowe przedstawiają stan faktyczny w pewnym przybliżeniu, to i tak wniosek końcowy musi być jednoznaczny. Przytoczone listy Marii Ludwiki Gonzagi istotnie w większym stopniu są nasycone elementami łacińskojęzycznymi niż inne współczesne im teksty, analizowane pod tym względem. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy wymagałoby systematycznych badań cpistolografii wieku XVII i innych za-

1

H. Rybicka, Losy wyrazów obcych w języku polskim, Warszawa 1976, s. 19.

2

Z. Klemensiewicz, op. cit., s. 341.