s16 3

194

KRYTYCZNE STUDIA NAD BEZPIECZEŃSTWEM

nic uważa się więc za wystarczająco krytyczną, a szkoły kopenhaskiej za dostatecznie normatywną. Nie zadaje ona pytań dotyczących funkcji władzy i siły, które mogą służyć polityce progresywnej, i nic jest w stanie zaproponować działań doprowadzających do realizacji bezpieczeństwa ludzkiego i do poprawy sytuacji osób żyjących na marginesie”.

Szkoła walijska

Niektóre z wymienionych słabości szkoły kopenhaskiej usiłuje przezwyciężyć szkoła walijska, określana też mianem Krytycznych Studiów nad Bezpieczeństwem. Należą do niej badacze skupieni wokół zasłużonego dla rozwoju nauki o stosunkach międzynarodowych walijskiego uniwersytetu w Abe-rystwyth. którzy nawiązują do Szkoły Frankfurckiej, idei hegemonii Antonio Gramsciego i koncepcji przemocy strukturalnej Johana Galtunga. Badacze ci odrzucają państwoccntryzm. uznają za to znaczenie nicmilitarnych aspektów bezpieczeństwa oraz umieszczają teorię i praktykę bezpieczeństwa w szerszej koncepcji ludzkiej emancypacji*¹.

Zdaniem czołowego przedstawiciela tego nurtu. Kena Bootha, ontołogia me jest problemem abstrakcyjnej filozofii, lecz tym, co bierzemy za rzeczywistość. W dziedzinie bezpieczeństwa jest tym. w co wierzymy, że powinno być chronione. Ontołogia jest przedmiotem zasadniczego sporu między różnymi stanowiskami w studiach nad bezpieczeństwem⁵¹. Epistemołogicznc stanowisko Krytycznych Studiów nad Bezpieczeństwem wyraża się natomiast w kilku powiązanych ze sobą założeniach: I) prawda jest nieodzowna, lecz w praktyce nieosiągalna w wyniku żmudnych dociekań, ponieważ badacze przyjmują zwy kle wartości u priori, 2) wiedza jest zakorzeniona w filozofii. 3) krytyczny dystans badacza jest właściwą drogą dochodzenia do prawdy. 4) wiedza zawsze reprezentuje jakiś interes. 5) władza i wiedza są zc sobą powiązane, 6) teorie głównego nurtu powielają struktury wiedzy, tylko teorie krytyczne mogą doprowadzić do emancypacji, 7) badania empiryczne są podstawą dla immanentnej krytyki prowadzonej przez badaczy krytycznych. a 8) wszystkie teorie są konstytucyjne, dlatego wybór teorii wpływa na świat rzeczywisty, który istnieje poza rozważaniami akademickimi”.

^M Karin Ficricc. CntktilApprurcfas to InternationalSecuniy. Cambridge; Polity Press 2007, s 110; Ronuinc Lynn Doły. inumgrattoa and the Mulet of Security, „Sccuniy Studics" I99&M999. t. 8. nr 2-3. i. 80.

^Jl Kkhard Wyn Joc.cs, Security. Stratę®-. andCritical Thcory, Booldcr. Lynne Rienncr 1999.1161. ^M Kcn Booth. Thcory of Worki Security. Cambridge; Cambridge Uniwrsity Press 2007. s. 187. »» Ibidem, s. 237.

t/Uta

włl(VU

Ramka 7.1. Teoria krytyczna

Występująca w filozofii teoria krytyczna wywodzi się z powstałej w okresie międzywojennym Szkoły Frankfurckiej, którą tworzyli m.in. Max llorkheimer. Teodor Adorno i Herbert Marcuse. Zdaniem Morkheimera teorie Są zawsze zakorzenione w określonym kontekście społecznym, a oddzielenie obserwatora od przedmiotu analizy jest niemożliwe. Teoria krytyczna powinna wyjaśniać żto istniejące w porządku społecznym, identyfikować aktorów, którzy mogą go zmienić, oraz określać normy postępowania dla społecznej transformacji”. Teoria powinna dążyć do zidentyfikowania środków zmierzających do usunięcia fałszywej świadomości, która ogranicza możliwości rozwoju ludzkości.

Badacze kryty czni podejmują próbę wyjaśnienia sprzeczności, patologii siły i dominacji występujących we współczesnych strukturach społecznych. Pod względem ontologii są naturalistami i materialistami. Zadają pytania cpistc mologiczne o związki między wiedzą a stojącymi za teoriami wartościami. Dążą do dcnaturalizacji „obiektywnych" realiów i przełamania dogmatyzmu teorii głównego nurtu, które legitymizują istniejące struktury społeczne. Trudność w uzyskaniu wiedzy prawdziwej nic wynika jedynie ze złych metod, lecz także z natury rzeczywistości społecznej. Oprócz wiedzy technicznej i praktycznej występuje właściwa teoriom krytycznym wiedza emancypacyjna, której celem jest rozszerzenie zakresu ludzkiej wolności³⁵. Badanie naukowe powinno dążyć do zrozumienia sprzeczności występujących we współczesnych stosunkach międzynarodowych w celu ich przezwyciężenia i wprowadzenia sprawiedliwości.

W ujęciu szkoły walijskiej bezpieczeństwo jest konceptem wtórnym, odzwierciedla bowiem głębokie przekonania o naturze polityki, konfliktu i tego, co wymaga ochrony. Ma ono szerszy zakres niż bezpieczeństwo militarne, a także występują inne poza państwem jego przedmioty referencyjne. Bezpieczeństwo jest soczewką, poprzez którą jednostka i wspólnota postrzegają różne idee na temat bytu człowieka. Dotyczy nic tylko przetrwania fizycznego, lecz także możliwości realizacji potrzeb człowieka.

„Emancypacyjny realizm" Kena Bootha łączy marksizm z kaniowskim idealizmem, który postuluje stopniową reformę jako środek dochodzenia do wyższego dobni Prawdziwe bezpieczeństwo zapewnia emancypacja, nic zaś sprawowanie władzy, stosowanie siły czy wprowadzanie porządku. Emancypację definiuje się jako „zabezpieczenie ludzi przed opresją, która ogranicza ich w czynieniu tego, co mogliby robić, gdyby mieli wolny wybór.

^M Max HorUicimer, Cni u ul Thcory. Selccted EsMiyy, tłum. Mattew J. 0'Conndl i m , New Yort: The Seabuty Press (Continuum) 1972, s. 206.

³⁵ Jurgen 11ubernus. Knowlcdge and Haman Iniemtt, Cambridge; Polny Press 1987.