SDC10981

wymienione spółgłoski miękkie. Trzeba więc tu przyjąć istnienie spółgłosek pół-miękkich (półpalatałnych): />', b\ t\ J\ t\ z\ v\ m\ n\ r\ /’. Z czasem spółgłoski półpalatalne, podobnie jak palatałnc. uległy stwardnieniu (dyspałatalizacji), co dokumentują nam odpisy zabytków scs. z X i XI w.

2) Opozycja bezdźwięczności i dźwięczności. W języku scs. istniały następujące pary spółgłosek bezdźwięcznych i dźwięcznych: /> — />, t — d, k—g. s~ z, ! — ż, c — Z, p' — b\ t’ — d\ s' — z'\ teoretycznie można przyjąć istnienie opozycji ć — która w języku scs. nic jest poświadczona, gdyż spółgłoska wcześnie się uprościła w i (zanik elementu zwartego). Spółgłoska v(r) nic miała rodzimego oponenta bezdźwięcznego; spółgłoska /(/') występowała tylko w zapożyczeniach z języka greckiego, np. farisei faryzeusz’, filnsofb itp. Z pozostałych spółgłosek nosówki i płynne, tj. w, «, rf, r, r\ /, /' (ogólnie tzw. półotwarte lub sonorne), nic miały odpowiedników bezdźwięcznych, a tylnojęzykowa spółgłoska y (eh) nic miała odpowiednika dźwięcznego.

d. Podział sylabowy wyrazów, prawo otwartej sylaby

W klasycznym okresie języka scs. miało zastosowanie, odziedziczone z języka ps., prawo fonetyczne otwartej sylaby, tj. kończącej się na samogłoskę, a w związku z tym także prawo otwartego wygłosu każdego wyrazu. Ośrodkiem sylaby w grupach głoskowych oprócz samogłosek — pełnych łub zredukowanych (tzw. jerów) — mogły tez być w określonych warunkach spółgłoski płynne r, l (zob. § 7, b). Poza tvm istnieją, podobnie jak w innych językach słowiańskich, sylaby wyfcjcznic samogłoskowe (samogłoska ^ sylaba), stanowiące część wyrazu lub nawet oddzielne wyrazy jak przyimki, spójniki partykuły, wykrzykniki. A oto wybrane przykłady podziału sylabowego z uwzględn.cmcm wyżej omówionej reguły otwartej sylaby: _i(p I) wyrazy jcdnozgloskowe: a, /. o. «. * _my,    „c, _do_    _pri

—** —.

****”"■    W* do-nr-st/,

«^-r^^ir^Tftp.f^OWC:    Xo->Po.dy._m\ zna-me-ni-je, gla-go-ht-li,

r*'?    ⁱⁿ.^{nych ję}*^{ykach s|owi}*ń*i‘ich,

ZT " **«* samogłosek fcZS ,    Kownie z powodu

bedZK mowa dalej. ^{Ł J} °"^7ch' ^C2^^C10W« innych, o czym jeszcze

² ^^^^morfll^ym "f    ^Więka20ki wypadków nic

** ’^r’^{nyrn rCffU,}“' «*"*£ i znTe.uioiTS.l;^{1 nCl}“^yjnym- ^klóry

o. Stosunki prozodycznc — Uoczm, akcent, intonacja

ł) I 1 o c z a s. W języku scs. nic można stwierdzić wyraźnej opozycji ilocza-*°w«j — samogłoski długiej do krótkiej, tak jak to było we wcgonopraslowUńskim okresie, jak również po rozbiciu wspólnoty językowej ps. w poszczególnych językach, ale już na skutek nowych przekształceń w systemie fonologicznym. Do dziś jeszcze opozycja iloczasowa istnieje w językach czeskim, słowackim i icrbochorwackim. Przyjmuje się na ogól, że w języku scs.. podobnie jak w języku ps. końcowego okresu, samogłoski a, t, /, y, u, ą, ę oraz sonanty f, i występowały jako długie; samogłoski e. o były zasadniczo krótkie, a w pewnych określonych warunkach mogły ulegać wzdłużeniu. Wreszcie tzw. jery: b, b były krótsze od normalnych krótkich, stąd nazwane zostały samogłoskami półkrótkimi, zredukowanymi lub półsamogloskami. W odpowiednich warunkach jery mogły się wzdłużać i dorównywać pod względem iloczasu samogłoskom krótkim, a nawet długim. O tych najważniejszych zmianach iloczasowych charakterystycznych dla języka ps., scs. i innych języków słowiańskich będzie dokładniej mowa w dalszych rozdziałach podręcznika. Tutaj dla ilustracji podajemy tabelę samogłosek i sonantów scs. podzielonych ze względu na ilocza*:

samogłoski i sonanty	długie	krótkie | , P“^ic " 1 (zredukowane)
tylne	a u y ą f l	0	‘
przednie	i i t r i	e	— !

2)    Akcent. Na podstawie studiów historyczno-porównawczych w obrębie języków słowiańskich można sądzić, że język scs. odbija w pewnym stopniu dawne stosunki w zakresie akcentu wyrazowego. Przypuszcza się, że akcent ten był swobodny i ruchomy, czyli mógł padać na różne sylaby w wyrazach, a w obrębie odmiany tego samego wyrazu mógł się przesuwać (poruszać) z sylaby na sylabę. Był to więc w przybliżeniu taki typ akcentu, jaki do dziś zachował się w języku bułgarskim i rosyjskim.

3)    Intonacja. Przyjmuje się również, że przynajmniej w najstarszym okresie języka scs. występowały w sylabach różnice intonacyjne (akcent toniczny), zwłaszcza w sylabach z samogłoską długą lub sonantem. Intonacja mogła być a k u t o w a, czyli wznosząca się od tonu niższego do wyższego, lub cyrkumflcksowa, czyli opadająca od tonu wyższego do niższego. Akccntuację tego typu, odpowiednio już przekształconą, reprezentują dzisiaj języki scrbochorwacki i słoweński.

Poza wyżej podanymi uwagami ogólnymi bliższej charakterystyki stosunków iloczasowych i akccntowo-intonacyjnych na podstawie samych zabytków scs. nic można przedstawić. Trudno też jest praktycznie reprodukować (odtwarzać) iloczas, akcent czy intonację. Dlatego też czytając teksty scs. stosujemy się w tym zakresie do reguł panujących w języku polskim. \N pewnych wypadkach można by w zakresie akcentu wyrazowego stosować się do reguł języka rosyjskiego względnie bułgarskiego.

31