skanuj0074 (Kopiowanie)

stale, zwłaszcza z drobnych gruczołów. W czasie spożywania pokarmu ilość śliny szybko się zwiększa. Wskutek obecności enzymów w ślinie proces trawienia rozpoczyna się w jamie ustnej. Niektóre substancje lecznicze, np. nitrogliceryna, mogą wchłaniać się już z jamy ustnej. Przypuszcza się, że substancje rozpuszczalne w tłuszczach wchłaniają się lepiej niż rozpuszczalne w wodzie.

Schorzenia jamy ustnej upośledzają mechaniczną przeróbkę i trawienie pokarmów. Zaburzenia te powstają przy ubytkach w uzębieniu, zmianach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej, w owrzodzeniach i nowotworach. Również choroby języka i gardła utrudniają żucie i połykanie pokarmów. Zaburzenia wydzielania śliny sprowadzają się do zwiększenia lub zmniejszenia jej ilości. Przechodzenie dużej ilości śliny do żołądka powoduje zobojętnienie soku żołądkowego i zmniejszenie jego wydzielania. Zmniejszenie wydzielania śliny prowadzi do powstania suchości w jamie ustnej, która ujemnie wpływa na oczyszczanie jamy ustnej oraz formowanie kęsa i połykanie, a także sprzyja rozwojowi drobnoustrojów. Niektóre ogólnoustrojowe schorzenia, np. przebiegające z gorączką, cukrzyca, mocznica, wpływają na zmianę pH śliny w kwaśne. Zmiana pH śliny może powodować rozkład tych substancji leczniczych, które przy lekko zasadowym pH się nie rozkładały.

Przełyk stanowi rurę mięśniową, która w początkowym odcinku zbudowana jest z mięśni szkieletowych, a w dalszych ²/_s z mięśni gładkich. Przełyk na całej swej długości wysłany jest wewnątrz błoną śluzową, a na zewnątrz błoną surowiczą. Początek przełyku jest połączony z gardłem. W miejscu tym znajduje się górny zwieracz przełyku. Koniec przełyku przechodzi w żołądek. Tu część mięśni gładkich przełyku wykazuje to-niczne napięcie, tworząc dolny zwieracz. Fizjologiczną czynnością przełyku jest transport kęsa pokarmu lub treści płynnej z jamy ustnej przez gardło do żołądka. Czynność ta zależy od aktywności motorycznej mięśni gładkich. Transport pokarmu przez przełyk zachodzi dzięki ruchom pery-staltycznym. Ruchy te rozpoczynają się w środkowej części gardła i przesuwają się ku dołowi. Fali perystaltycznej towarzyszy rozluźnienie napięcia górnego, a potem dolnego zwieracza przełyku. Aktywność ruchowa przełyku jest pochodzenia odruchowego.

Zaburzenia czynności przełyku są następstwem zmian organicznych lub czynnościowych. Zmiany czynnościowe zależą od zaburzeń unerwienia. Mogą więc powstać skurcze mięśni przełyku lub osłabienie ich napięcia, a nawet porażenie. Zmiany w błonie śluzowej i ścianie przełyku powodują utrudnienie połykania. Prawdziwe utrudnione połykanie (dysfa-gia) niemal zawsze jest objawem organicznych schorzeń przełyku z następowym zwężeniem jego światła. Do zwężenia przełyku mogą doprowadzić blizny po zapaleniu lub po oparzeniach środkami żrącymi, zwłaszcza ługiem. Ucisk mechaniczny związany jest z chorobami toczącymi się w sąsiedztwie przełyku (np. tętniak, ropnie, nowotwory). Spośród innych chorób toczących się w przełyku należy wymienić: uchyłki przełyku, przepukliny, ciała obce, pęknięcie lub przebicie ścian oraz żylaki.

146 Zarys biofarmacji

Żołądek jest narządem jamistym, o kształcie rogu w położeniu poziomym lub haka w pozycji pionowej. Tuż poniżej przepony w lewym pod-żcbrzu górna część żołądka łączy się z przełykiem tworząc wpust. Dolna część żołądka — odźwiernikowa — stanowi część przechodzącą w dwunastnicę. Wpust zapobiega „zarzucaniu” treści jelitowej do żołądka. Żołądek ma 2 krzywizny — dużą i małą oraz ścianę przednią i tylną. Ściana żołądka zbudowana iest tak, >ak pozostałe odcinki przewodu pokarmowego. Do błony śluzowej, której grubość wynosi 0,3-1,5 mm, uchodzą gruczoły żołądkowe, spośród których wyróżnia się gruczoły właściwe, wpustowe i odiwiernikowe. Żołądek jest zaopatrywany w krew przez tętnicę krezkową i jej odgałęzienia. Gęsta sieć naczyń tętniczych występuje między podłużną a poprzeczną warstwą mięśni oraz w tkance podśluzowej. Krew żylna odpływa z żołądka do krążenia wrotnego. Unerwienie żołądka jest parasympatyczne przez włókna pochodzące z nerwu błędnego i sympatyczne, pochodzące z nerwów rdzeniowych odcinka piersiowego. Błona mięśniowa żołądka wykonuje naprzemienne ruchy skurczowo-rozkurczowe

0    charakterze perystaltycznym lub stacjonarnym. Wiele czynników takich, jak skład, objętość i rodzaj pokarmu, czynniki hormonalne, psychiczne i odruchy wpływają na mechanizm opróżniania żołądka. Pokarm stały dłużej przebywa w żołądku niż płynny lub półpłynny. Po pokarmach zawierających tłuszcze, obserwuje się zwolnione opróżnianie żołądka, jak również po cholecystokinino-pankreozyminie, sekretynie i en ter egas tronie.

Fizjologiczna rola żołądka polega na magazynowaniu pokarmu i czynnym przystosowaniu jego pojemności do objętości spożywanego pokarmu (pojemność żołądka wynosi 1,5-6,01) oraz na trawieniu i wyjaławianiu pokarmów. Gruczoły błony śluzowej żołądka wytwarzają ok. 2-31 soku na dobę.

Sok żołądkowy zawiera pepsyny A, B, C, lipazę, gastromukoproteinę (czynnik wewnętrzny Castle’a), czynniki grupowe krwi, białka osocza, przeciwciała, jony wodorowe, fosforanowe, potasowe, sodowe, magnezowe, chlorkowe, siarczanowe oraz śluz. Śluz odgrywa rolę ochronną w żołądku; pokrywa jego ściany i zabezpiecza je przed działaniem kwasu solnego

1    enzymów. Głównymi składnikami organicznymi śluzu są mucyna i muko-proteiny. W części odźwiemikowej wytwarza się hormon — gastryna (tetrapeptyd). Gastryna wchłaniając się do krwi pobudza wydzielanie soku żołądkowego o małej aktywności proteolitycznej z dużą zawartością kwasu solnego. Najważniejsze znaczenie spośród licznych składowych soku żołądkowego mają pepsyna, kwas solny i gastromukoproteina. Pepsyna powstaje w komórkach wydzielniczych błony śluzowej żołądka, gdzie wytwarzana jest w postaci nieczynnych pepsynogenów A, B, C, które w środowisku kwaśnym przy pH < 6,0 ulegają uczynnieniu do pepsyny A, B, C. Optimum aktywności przypada na pH 1,5 i 3,5. Pepsyna łatwo hy-drolizuje wiązania peptydowe białek roślinnych i zwierzęcych. Powoduje proteolityczny rozpad białek, m.in. insuliny, ACTH, pankreatyny i enzymów przyjmowanych doustnie. Kwas solny powstaje w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka. Od jego obecności zależy pH soku

Pozanaczyniowe podawanie leków 147