SKMBT�500712270947041

CZęŚĆ II • DZIAŁANIE

Trudno nic zgodzić się z diagnozą Poppera. Warto do niej - dla pocieszenia! - dodać tylko, że w pułapkę hiscorycyzmu i pułapki pokrewne wpadali nie wszyscy filozofowie i nie tylko filozofowie. Co więcej, to właśnie filozofowie dysponują środkami, za pomocą których zdemaskowano istotę fałszywości i demoniczności faszyzmu oraz komunizmu. Do tych filozofów należy sam Popper. Zresztą w Polsce ważną rolę w demontażu intelektualnych podstaw totalitarnej wersji socjalizmu odegrali niektórzy... marksiści i eks-marksiści (Adam Schaff, Leszek Kołakowski, Leszek Nowak). Ten ostatni przeformułował teorię Marksa w tak zwany nie-Marksowski materializm historyczny. W ujęciu Nowaka podziały społeczne nie sprowadzają się, jak u Marksa, wyłącznic do opozycji właściciele—wytwórcy (w sferze gospodarki); ważna jest także opozycja władcy-obywatele (w sferze polityki) oraz kapłani-wierni (w sferze kultury). Właściciele panują nad środkami produkcji materialnej (zwłaszcza zakładami pracy), władcy - nad środkami przymusu (zwłaszcza policją), a kapłani - środkami produkcji duchowej (zwłaszcza mass mediami). W społeczeństwach klasowych klasy panujące są rozdzielone, natomiast w tak zwanych społeczeństwach supraklasowych następuje koncentracja panowania: w faszyzmie - nad polityką i kulturą (klasa władców-kaplanów), a w realnym socjalizmie - nad gospodarką, polityką i kulturą (klasa właścicieli-władców-kapłanów). Wynika stąd, że realny socjalizm jest (czy raczej, na szczęście, był) najgorszym z możliwych systemów społecznych: pełnia władzy spoczywała w rękach jednej klasy - klasy trójpanów.

Za głoszenie powyższych poglądów oraz za walkę z trójpanami poprzez działalność w „Solidarności” profesor Leszek Nowak został usunięty z uniwersytetu i rok spędził w więzieniach. Dziś różni się od wielu swych dawnych towarzyszy walki w ocenie aktualnych zjawisk społecznych i politycznych. Dlaczego? Tutaj musimy wrócić do punktu wyjścia niniejszego rozdziału, czyli do kwestii konfliktów wartości społecznych i wizji społeczeństwa...

A co do rzekomych filozoficznych podstaw totalitaryzmu, dodajmy na koniec: zawsze znajdą się ludzie, którzy chcą przemocą panować nad innymi, i zawsze znajdzie się ideologia, którą wykorzystają w swych niecnych celach. Innymi słowy: kto chce użyć siły, zawsze znajdzie pow'ód. Zadaniem filozofii jest ćwiczenie zdrowego rozsądku, by w porę zdemaskował i rozbroił te uzurpacje.

Rzetelna filozofia polityczna - wbrew mniemaniu Marksa - nie zmieni świata społecznego, może jednak pomóc nam go zrozumieć i stać się jego twórczym uczestnikiem.

Streszczenie

Wśród konfliktów społecznych ważne miejsce zajmują konflikty wartości: jedni bardziej cenią wolność, inni tradycję, jeszcze inni sprawiedliwość. Ze względu na powyższe wartości można na zasadzie opozycji wyróżnić następujące typy ideologii: liberalizm kulturowy (wolność społeczno-obyczajowa) - konserwatyzm (tradycja), liberalizm ekonomiczny (wolność gospodarcza) -socjalizm (sprawiedliwość społeczna). Jednym z zadań filozofii politycznej jest analiza pojęć (wartości), którymi posługują się ideolodzy i politycy. Należy odróżnić metafizyczny i społeczny wymiar wolności; pierwszy przysługuje każdej „normalnej” jednostce ludzkiej z natury, na drugi mają jakoś wpływ inni ludzie. Gdy nie stawiają wyraźnych barier jej działaniu (zwłaszcza poprzez przymus), jednostka jest wolna w sensie negatywnym. Gdy zwiększają szanse realizacji jej pragnień, mówimy o wolności pozytywnej. Pierwsza wolność jest wolnością od czegoś, a druga - do czegoś. Sprawiedliwość dzieli się na wymienną (zachodzącą w relacjach międzyosobowych), współdzielczą (w relacjach osoba-społeczeństwo) oraz rozdzielczą (w relacjach społeczcństwo-osoba). Pierwsza opiera się na zasadzie równej zapłaty i odpłaty, pozostałe - na zasadzie współmierności. Według czego jednak ma być owa współmierność wyznaczana - to do dziś pozostaje przedmiotem dyskusji. Jeśli chodzi o tradycję, to niekiedy odróżnia się tradycję początku (polegającą na uobecnieniu źródłowego wydarzenia), zwyczaju (polegającą na nawykowym powtarzaniu zastanych czynności) oraz istoty (polegającą na uświadamianiu wartości i przekonań łączących ludzi). Tradycja odgrywa kluczową rolę w konstytuowaniu wspólnoty kulturowej. Poszczególne ideologie można scharakteryzować także poprzez ontologie, które implikują. Dla liberałów jednostki ludzkie są substancjami, a społeczeństwo bądź jest fikcją, bądź siecią relacji powstałych dzięki dobrowolnym umowom międzyludzkim. Z kolei socjaliści i konserwatyści dowartościowują bytowy status wspólnoty: pierwsi - ekonomicznej, drudzy - kulturowej. Ich radykalni przedstawiciele negują

237