Snap14

Pogranicze życia

a w latach następnych inni badacze, także na innych wirusach⁴². Dające się krystalizować makrocząsteczki wirusowe są polimerami, głównie białkowo-nukleinowymi, niektóre wirusy (zwierzęce) posiadają nadto tłuszcze, czasem heksozy i biotynę. Nukleo-proteid wirusowy jest tak zbudowany, że główna masa kwasu nukleinowego mieści się wewnątrz, białko zaś tworzy powłokę zewnętrzną; aktywność zakaźną przypisuje się części białkowej, a reprodukcyjną - nukleo ty dowej⁴³.

Ale odnośnie do natury wirusów istnieją również poglądy przeciwne do omówionych. Już niektórzy z pierwszych badaczy' chorób wirusowych (D. Iwanowski, M Ga-maleja) w ślad za 1.. Pasteurem opowiadali się za mikrobową (organizmalną) naturą wirusów. Dalsze badania - m.in. A. Gratii, F. M. Burneta, C. Levaditiego, C. H. Andre -wesa, S. E. Lurii, K. S. Ryżkowa - wykazały, że nie tylko w wielu funkcjach, ale i w'uproszczonej strukturze istnieją podobieństwa do budowy materii komórkowej, a wiec heterogeniczny i skomplikowany skład chemiczny, różnorodne kształty, różne masy przy jednakowych wymiarach. Te cechy chemiczne warunkują specyficzne właściwości biologiczne, do których zalicza się przede wszystkim rozmnażanie się i zmienność. W rozmnażaniu się (tzw. namnazaniuj po wniknięciu do komórki części nukleinowej wirus przechodzi okres utajonego zakażenia, następnie zjawiska genetyczno-re-kombinacyjne i przestawienie metabolizmu komórki na produkcje nowych cząstek wirusa i wreszcie uwalnianie cząstek potomnych. Z procesami genetycznymi (mutacje, rekombinacje, transformacja, transdukcja) wiąże się zmienność dotycząca wirulencji, ekologii i pasożytnictwa wirusów, ich własności antygenowych. Poza cechami podobnymi do cech innych pasożytów i bakterii (zdolność rozmnażania, swoiste własności części białkowej i nukleotydowej, dziedziczność, zmienność) wymienić jeszcze trzeba adapta-cyjność i plastyczność wirusów, wyrażającą się w ich zdolności do dostosowywania się do określonych warunków środowiska (wewnątrzkomórkowego) z możliwością powrotu do właściwości pierwotnie posiadanych. Cechy te wskazują wyraźnie na ożywioną naturę wirusów.

Powyższy wniosek co do natury wirusów nic niweluje trwających nadal w tym przedmiocie sporów, które w dużej mierze zależą od przyjmowanej definicji życia. W myśl ogólnobiologicznej definicji życia, jaka zostanie zarysowana w następnym rozdziale, możemy stwierdzić, że charakterystyczny dla żywego organizmu zespól cech życiowych może w przypadku wirusów zostać zredukowany do niezbędnego minimum. Tak więc wirusy jako najmniejsze formy morfologiczne życia o określonym stopniu uorganizowania strukturalno-molekulamego dokonują (mimo braku metabolizmu w ścisłym sensie) syntezy specyficznej substancji wirusowej, mają zdolność przeżywania i zachowywania równowagi dynamicznej, nawet w stanie obniżonej aktywności poza komórką (anabioza), samoregulacji, budowania siebie i namnażania podobnych sobie

O (ych badaniach por C. A. K n i g h t: Wirusologia molekularna, z ang. tłum. A. P i c k a r o w i c z. Warszawa 1977,22 -35.

*’ ]•'. H Crick, J. D W a t s o n: Yirus slructure generał principles, w: The naturę of uiruses, Ciba Found Symp. I.ondon 1957, 12 13; por. T. Baranowski: Wirus jako cząsteczka, w: Biologia wirusów, Warszawa 1956. 11.

jednostek. Jest to więc w odczuciu biologa najniższy, ograniczony stopień życia, dolna granica organizacji życiowej.

Zespól cech życiowych wirusa stanowi kryterium odróżniające go od molekuł nieorganicznych i od takich elementarnych jednostek jak np. geny, którym brak autono-miczności i zdolności realizowania całego, choć zminimalizowanego, wzoru organizacji⁴⁴. Dlatego wirus może „zapanować" nad genami (gospodarza) i przejąć kierowanie procesami enzymatyczno-biosyntetycznymi komórki.

Opowiadając się za tezą o organizmalnej naturze wirusów' akceptujemy tym samym, że między istotami żywymi i materią martwą istnieje wyraźna granica. Przed takim stwierdzeniem bronią się biochemicy, dla których drobina martwa i makromolekuła wirusowa nie przedstawiają właściwie istotnych różnic. Dostrzeżenie identyczności czy różności zależy w tym wypadku od definicji życia i od tego, czy punktem wyjścia są badania fizykochemiczne, czy biologiczne, a więc od akcentowania strony albo Strukturalnej, albo funkcjonalnej. W pierwszym wypadku te różnice są bardzo trudno dostrzegalne, natomiast w stopniu dynamizmu materia żywa wyodrębnia się od martwej całkowicie już na najniższym poziomie organizacji nukleoprotcidu. Tu urywa się zasadnicza ciągłość z materią nieożywioną. Istnienie na tym pogranicznym terenie pewnych podobieństw czy powiązań nakazuje przy'rodnikowi zachowanie wielkiej ostrożności w przyjęciu ostrej granicy między martwym i żywym, z drugiej jednak strony nie może negować faktu istnienia nieciągłości i odrębności. W płaszczyźnie filozoficznej niektórzy badacze^4S nic wahają się przyznać wirusom własnego życia ze względu na swoista indywidualność biologiczną i możność działania osobnego.

2.4. AUTOMATY CYBERNETYCZNO-KOMPUTEROWE A ORGANIZMY ŻYWE

Cybernetyka w samych swoich początkach przyjęła tezę o podobieństwie między procesami sterowniczymi w maszynach i organizmach. Zdaniem Choynowskiego⁴⁴’ cybernetyka „opiera się na założeniu, że nie ma zasadniczej różnicy między organizmami a maszynami i że powinniśmy uważać organizmy za maszyny. W tym rozumieniu chodzi zapewne o to, że organizmy są strukturami funkcjonującymi według tych samych praw, które rządzą budowanymi przez nas maszynami”. Stąd wynika

" Stosunek wirusów do genów omawia W. M. S l a o 1 e y: On the naturę of Uiruses. genes, and life, w: The origin aflife on the Earth. Intern. Union of Biochem. Synip. Ser. 1, Oxford i 959, 313-321; L. D i II o n: The genetic mechamsm and the angin of life, New York-London 197?.

" Np. A. M. S e r r a: Al limtre. tra ta materia inanimata e la rellulu w Urnie, „Riv. piłoś. Neo-scol ”, 42 (1950) 29-44; ta sama; I virus e alcuni aspetli del problemu delta Pita, tamże, 256-273; J. M o r e 11 i, wypowiedź na temat istoty życia w: Qu'est-que la vie, Semainc des Inlellccuiels Catholiąues, Paris 1957, 41-44.

⁴‘ M. Choynowski: Założenia cybernetyki a zagadnienia biologii. Warszawa 1957, 6. Por. W. Ross A s h b y: Wstęp eto cybernetyki, tłum 7 ang., Warszawa 1961, 17-21.

309