WSP J POLN254294

Ks-ztałtcwame^- irodowi.cka naukowego. Lau 19DC-1925

621

Najważniejszym zadaniem w owych czasach było pogłębienie wiedzy

0    perspektywie historycznej polszczyzny. Widać to z pierwszych planów Komisji Językowej AU, postulujących wydawanie zabytków i opracowanie słownika staropolskiego. Cele te były zbieżne z tendencjami w nauce europejskiej, w^r której dominuje historyczne podejście do języka

1    dlatego też - ciesząca się największym autorytetem - lipska szkoła młodo-gramatyków głosi, że jedynie językoznawstwo historyczne jest nauką, ponieważ może ono formułować prawa zmian językowych, z których prawa zmian fonetycznych uważa za bezwyjątkowe. W językoznawstwie polskim lat 1901-1925 dominują badania historyczne. Oto kilka najważniejszych osiągnięć tego nurtu.

W 1906 r. Briickner, najznakomitszy znawca kultur}^- staropolskiej, odkrywca najstarszego tekstu polskich Kazań świętokrzyskich (w' 1890 r.), wydaje Dzieje języka polskiego (wyd. 2, 1913; wyd. 3, 1925), pierwszy zarys historii języka polskiego. Jest to książka o ogromnym ładunku informacyjnym, ale kontrowersyjna ze względu na programową tezę o nieregularności rozwoju języka (polemika z młodogramatykami) i subiektywne ujęcie wielu problemów'. Między innymi kategorycznie głoszona teza o małopolskim pochodzeniu polskiego języka literackiego rozpoczyna wieloletnią dyskusję, w której Nitsch (1913) i wielu innych językoznawców na podstawie badań fonetyki gwar ludowych dowodzi wielkopolskiej podstaw'}' języka literackiego.

Opracowanie przez Baudouina de Courtenay i Łosia w 1898 r. instrukcji dotyczącej gromadzenia materiałów do Słownika staropolskiego rozpoczyna systematyczną pracę nad tym dziełem (kończoną w latach dziewięćdziesiątych XX w.). Przygotowanie wykazu źródeł do tego słownika przez Łosia owocowało wydaniem przez niego dzieła Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543 (Kraków 1915; wyd. 2. pod tytułem Początki piśmiennictwa polskiego, Lwów 1922). Jest to przewodnik po wszystkich zabytkach języka polskiego z bogatym w informacje komentarzem zarówno filologicznym, jak i lingwistycznym. Najcenniejsze teksty o wartości literackiej systematycznie upowszechnia, w starannym opracowaniu biologicznym, wychodząca od 1889 r. seria Biblioteka Pisarzów Polskich, wydawana przez Akademię Umiejętności. Zaczynają się też ukazywać lingwistyczne wydania tekstów, których wzorcem staje się wydana przez Rozwadowskiego Bulla z 1136 r. jako najstarszy zabytek języka polskiego (MPKJ 1909, t. IV).

Najintensywniej rozwijają się wówczas badania nad fonetyką historyczną. Zapoczątkował je w 1870 r. Jan Baudouin de Courtenay. Po wielu odkryciach tego uczonego, a także Henryka Ułaszyna, Jana Rozwadowskiego i innych, w 1915 r. ostatni z wymienionych dokonuje syntezy -w pracy Fonetyka historyczna języka polskiego i równocześnie w studium Stosunek języka polskiego do innych słowiańskich - inicjując nowy kierunek badań. Obie rozpraw}' weszły w skład Encyklopedii polskiej A U. do której jeszcze wrócimy.