498

charakterystyczne: -asty (bufiaste spodnie) i -aty (pryszczaty chłopak, dzieciaty chłop). Występują one też w funkcji partytywnej (liściaste drzewo, skrzydlate ptactwo).

Brak specjalizacji semantycznej różni przymiotnikowe formanty odrzeczow-nikowe od formantów odprzymiotnikowych.

3.3.3. Reguły doboru formantów

Na dobór formantów mają wpływ czynniki semantyczne (zob. 3.3.2.) i w pewnym stopniu czynniki morfologiczne. To, za pomocą jakiego formantu derywowany jest przymiotnik, częściowo zależy od tego, jaki sufiks występuje w podstawowym rzeczowniku. Uwarunkowania te opisała H. Satkiewicz (1969: 128-152). Z kolei jakość sufiksu rzeczownikowego zależy od charakterystyki podstawy, o czym była już wyżej mowa. Formanty -iny i -in tworzą przymiotniki od rzeczowników żeńskich osobowych (matczyny i ionin). Formant -ski (i formanty złożone zawierające sufiks -ski, zwłaszcza -owski) tworzy przymiotniki od rzeczowników osobowych męskich (lekarski, faszystowski, napoleoński), wyjątkowo od żeńskich (damski, eltbietański, świński). Tworzy również przymiotniki onomastyczne, zwane też habitualnymi (zob. Kreja 1996: 67-69). Od rzeczowników osobowych nie tworzy przymiotników formant -owy, który innych ograniczeń semantycznych nie ma. Z tego wynika, że dystrybucja tych formantów w pewnym zakresie wzajemnie się warunkuje. Oprócz tego formant -owy nie łączy się z niektórymi klasami morfologicznymi rzeczowników, mianowicie z rzeczownikami na -alnia, -arnia, -ownia, z nazwami zwierząt (pies, cielę), a także z większością rzeczowników zapożyczonych. Uogólniając można powiedzieć, że formant -owy jest najbardziej produktywny, co wiąże się z faktem, że ograniczenia w jego stosowaniu są niewielkie, znaczenie nie jest wyspecjalizowane, a ponadto nie wykazuje on ograniczeń natury fonologicznej i nie powoduje altemacji w tematach.

Na dobór formantów w pewnym stopniu oddziałuje jeszcze jeden czynnik, w dużej mierze też o charakterze morfologicznym. Współcześnie formant -ny (i warianty zawierające -ny) tworzy przymiotniki głównie od rzeczowników zapożyczonych, zwłaszcza łacińskiego pochodzenia. Rzeczowniki te kończą się następującymi sufiksami: -ja (stereofon-iczny), -cja (habilitacyj-ny, propor-cj-onalny), -sja (procesyj-ny, agres-ywny), -zja (fantazyj-ny), -ria (kancelaryj-ny, histor-yczny), -um i -ium (minim-alny, misteryj-ny), -izm (pesym-istyczny, minimal-istyczny), a także wielu innymi (fabul-arny, impuls-ywny, protestacyjny). Natomiast formant -owy rzadko tworzy przymiotniki od obcych podstaw.

Formanty -owy, -ski, -ny w ograniczonym zakresie się uzupełniają. Trzeba przy tym pamiętać o ogromnej ekspansywności sufiksu -owy.

Oprócz czynników semantycznych i morfologicznych na dobór formantów wpływają czynniki fonologiczne, tzn. jakość fonemu kończącego temat. Te uwarunkowania zostały bardzo dokładnie opisane przez K. Kowalik (1977).

Podsumowując, reguły doboru formatów są trudne do sformalizowania ze względu na różnorodność czynników, których wpływy się krzyżują, a zwłaszcza

498