CCF20090831036

48 Przedmowa

III

Ii. Bezpośrednie istnienie ducha, świadomość, zawiera w sobie dwa momenty: moment wiedzy oraz moment negatywnej w stosunku do wiedzy przed miotówości *. Kiedy duch rozwija się w tym elemencie [świadomości] i w nim roztacza swe momenty, przeciwieństwo przysługujące świadomości przypada również momentom i wszystkie te momenty występują [teraz] jako pewne postacie świadomości. Nauka o tej drodze [ducha] jest nauką o doświadczeniach świadomości: substancja i jej ruch rozpatrywane są jako przedmiot świadomości.

wiadomość nie wie i nie pojmuje nic innego, jak tylko [to, co zawiera się w jej doświadczeniu; tym zaś, co zawiera się w jej doświadczeniu, jest tylko substancja duchowa, i to mianowicie jako przedmiot jej własnej

jaźni. \ Duch staje się przedmiotem^.....ponieważ je&t

| właśnie tym ruchem: rucSem-^tawama.,.się. dla. siebie "\ czymś innym, tzn. przedmiotem swojej jaźni, oraz ruchem i znoszenia (dujUefien) tego innobytm|A doświadczeniem i nazywamy właśnie taki ruch, w którym to, co bezpośrednie, to, co nie zostało jeszcze doświadczone, a więc to, co abstrakcyjne — czy będzie to ąbstrakcyjność , bytu zmysłowego, czy pomyślanej tylko prostej niezło-żoności — wyobcowuje się od siebie, ą następnie z tego wyobcowania do siebie powraca; toteż dopiero teraz zostaje ono ukazane w swej rzeczywistości i prawdzie i dopiero teraz jest własnością (Eigentum) świadomością ......Nierówność, która zachodzi w świadomości między Ja a będącą jego przedmiotem substancją, jest ich różnicą, negatywnością w ogóle. Tę negatywność

Istotą świadomości jest bowiem to, że jest świadomością czegoś,

świadomością przedmiotu t k ń i 1 n#

i*., a -

można uważać za jakąś ułomność zarówno Ja, jak i substancji, ale naprawdę jest ona ich duszą, czyli tym, co wprawia je w ruch. Dlatego też niektórzy filozofowie. starożytni ¹ uważali próżnię za czynnik poruszający, gdyż ujmowali wprawdzie czynnik poruszający jako negatywnośó, ale samej negatywności nie ujmowali jeszcze jako jaźni.—Jeśli negatywnośó występuje najpierw jako nierówność Ja i przedmiotu, to jest ona jednak w tym samym stopniu także nierównością substancji ze sobą samą. Wszystko to, co zdaje się zachodzić poza substancją, co wydaje się czynnością; przeciwko niej skierowaną, jest jej własnym działaniem i substancja okazuje się, istotnie rzecz biorąc, podmiotem. Kiedy substancja okazała się już w pełni podmiotem, znaczy to, że duch uczynił swe istnienie równym swej istocie; duch, jest teraz taki, jaki jest, dla siebie przedmiotem; abstrakcyjny element bezpośredniości oraz oddzielenia wiedzy od prawdy został w ten sposób przezwyciężony, [byt jest teraz absolutnie zapośredni-czony; stanowi on substancjalną treść, która w sposób równie bezpośredni jest zarazem własnością (Eigentum) Ja, ma .charakter jaźni ², czyli jest pojęciemjNa tym właśnie kończy sie Fenomenologia ducha.r Tym, co duch przygotował dla siebie w Fenomenologii, jest element wiedzy. W tym elemencie poszczególne momenty ducha występują już w jormie prostej nieztożo-ności, która wie o tym, że jej przedmiot to ona sama. Momenty te nie rozpadają się już teraz na przeciwień-

1

Hegel ma na myśli atomistów, Leukippa i Demokryta.

2

Ma charakter jaźni — w oryg. selbstisch ist. „Sełbstisch" — forma przymiotnikowa od „Selbst“ — „jaźniowy", coś, co posiada charakter jaźni.