CCF20091012025

Zarys przedmiotu biojurysprudencji 31

wskazuje na istnienie interesów, potrzeb, dążeń, uczuć zwierząt podobnie jak ludzi. Przeto zwierzętom powinno przysługiwać przynajmniej prawo do życia, wolności, własności, terytorium, humanitarnego, a nie okrutnego ich traktowania. Zycie zwierząt, nawet gdyby miało mniejszą wartość niż życie ludzi, nie powinno być traktowane jako wartość wyłącznie instrumentalna.⁴³

Antropocentryzm odrzuca pogląd uzasadniający równość ludzi i zwierząt jako istot ożywionych. Twórca tego poglądu równość ową dostrzega w zdolności doznawania cierpienia.⁴⁴ Z tak pojmowanej równości wysnuwa wniosek o wartości życia zwierząt, zasługującej na ochronę normatywną -moralną i prawną. Pogląd równego aksjologicznego i normatywnego traktowania cierpienia ludzi i zwierząt doznaje jednak wyjątku w przypadkach konfliktów interesów ludzi i zwierząt, przede wszystkim gdy istnieje konieczność wyboru między życiem człowieka a życiem zwierzęcia. Wówczas wyższą wartość należy przyznawać życiu człowieka. Jednakże wyjątek ten nie usuwa wątpliwości, co należy czynić, gdy konflikt interesów dotyczy ludzi znajdujących się na podobnym poziomie umysłowym jak poziom zwierząt. Z tego radykalnego poglądu wynikają poważne konsekwencje praktyczne: zakaz prowadzenia eksperymentów na zwierzętach, wegetarianizm, rezygnacja z hodowli zwierząt, zdecydowane potępienie myślistwa, gdy nie jest ono warunkiem przeżycia człowieka.

W ramach utylitaryzmu możliwe jest także inne podejście do kwestii wartości życia zwierząt. Jeśli użyteczność rozumiemy jako zwiększenie sumy szczęścia (przyjemności) w świecie, to zabicie istoty zdolnej do doznawania zmysłowego uznamy za złe, o ile powoduje zmniejszenie sumy przyjemności w świecie. Jeśli wprowadzimy jeszcze dodatkowe rozróżnienie wśród istot zdolnych do doznawania zmysłowego na: 1) istoty, które mają świadomość samych siebie oraz pragną żyć (człowiek i zwierzęta wyższe), 2) istoty, które tylko odczuwają przyjemność i ból, ale nie przejawiają pragnienia życia (zwierzęta niższe), oraz uznamy, że egzemplarze danego gatunku są wymienne, to wolno nam zabić istotę nieprzejawiającą pragnienia życia, jeśli zamiast niej pojawi się inny egzemplarz tego samego gatunku. Najważniejsze jest tu bowiem to, by ogólna suma przyjemności w świecie nie zmniejszyła się. Zasada użyteczności w powiązaniu z zasadą wymienności pozwala usprawiedliwić moralnie zabijanie zwierząt niższych (np. kur) [...] może prowadzić do usprawiedliwiania np. dzieciobójstwa [...]. Nic więc dziwnego, że takie podejście budzi obawy.⁴⁵

Przeciwieństwem antropocentryzmu jest biocentryzm dostrzegający wartość życia wszystkiego co żywe - ludzi, zwierząt, roślin - i domagający się ich ochrony. Podstawy biocentryzmu zawiera koncepcja czci dla życia, opracowana przez wspominanego już Alberta Schweitzera i przyjęta przez zwo-

⁴³    J. Feinberg, Obowiązki człowieka i prawa zwierząt, „Etyka" 1980, nr 18.

⁴⁴    Jest nim P. Singer (O życiu i śmierci. Upadek etyki tradycyjnej, Warszawa 1997).

⁴⁵    D. Ślęczek-Czakon, Problem wartości i jakości życia w sporach bioetycznych, Katowice 2004, s. 51.