J M Rymkiewicz Genezis z Ducha (4)

we śnie, być może również sadem-snem, sadem wyśnionym? A jeśli wyśnionym, to wyśnionym przez poetę: jest to przecież „mój sad" i są w nim „żądze moje”.^{1 2}*) Słowa sen. smć, wyśniony były używane przez modernistów równie chyba chętnie jak słowa majak, majaczyć, rozmajaczy ć.^u) Przypomnijmy raz jeszcze, za SJP, cytat ze Stanisława Przybyszewskiego: „Godzina zadumy i tęsknych upojeń, gdy w sercu błędne sny śę rozmajaczą.” W niemal równie bliskim sąsiedztwie — a sąsiedztwo to uzasadnione jest (przypomnijmy z definicji czasownika majaczyć się: „ukazywać się we śnie”) przez bliskość znaczeniową — słowa te zapisane są w Sadzie. Nie o stwierdzenie (oczywistego przecież) modernistycznego rodowodu wiersza Leśmiana nam chodzi, a tylko o zwrócenie uwagi, źe u Przybyszewskiego to, co śnione i co się rozmajaczyło, jest śnione i rozmajaczone w sercu. Opisane, stałoby się więc nie obrazem świata^- widzialnego, lecz obrazem duszy lub serca. Leśmian mówi: „rozmajaczy! się (...) mój sad”. Staff: „Jestem sad". Albert Samain w trzecim wierszu z cyklu Vitiont

Jai reve d*un jardin primitif, ou des Am es Cueillaient le trefle d'or en robes de candeur; ^u)

(Śniłem ogród pierwotny, gdzie dusz szereg gości W śnieżnych szatach Czystości rwąc złote konicze.)

Samain opisuje ogród miłości świętej i bezgrzesznej, ogród, w którym błądzą Mistyczni Oblubieńcy („Les mystiąues Amants"), Leśmian i Staff ogrod ucieleśnionych (w wierszu Leśmiana w kształcie dziewek zrywających owoce, w wierszu Staffa w kształcie ptaków zlatujących się do ogrodu) pożądań. Opisując tak różne ogrody, poeci ć opisują — w innym sensie — ten sam ogród: ogród wewnętrzny, ogród będący obrazem duszy. Wypadałoby więc może udzielić teraz odpowiedzi na pytanie: czyjej duszy obrazem jest sad czereśniowy? Czy — jak założyliśmy poprzednio, a może bezprawnie — obrazem duszy poety Bolesława Leśmiana lub po proffiu: poety? Kim jest ten, który mówi: „Rozmajaczy! się dzisiaj mój sad"? Analizując wiersz Leśmiana, nie potrafiliśmy potąd odpowiedzieć na to pytanie. I zapewne nie potrafilibyśmy. Tekst wiersza nie dostarcza nam bowiem wskazówek wystarczających do sformułowania odpowiedzi Ale ktoś nieco podobny temu, który wypowiadał słowa ..Rozmajaczy} się dzisiaj mój sad”, miał się jeszcze pojawić w wierszach Leśmiana.

z

Powiedzieliśmy, opatrując jednak to Manie znakiem zapytania, że md czereśniowy jest (być może) mdcro mem. sadem wyśnionym. Tekst wierna uprawniał nas do takiego właśnie, ograniczonego biorącymi się z niepewności zastrzeżeniami, stwierdzenia. Ogród, który Leśmian opisał w wierszu Pan Błyszczyński (powstałym zapewne, jak wynika z relacji Adama Szczerbowskiego, w roku 1835 -^J) możemy już bez zastrzeżeń nazwać wyśnionym. Kreator tego ogrodu. Pan Błyszczyński, mówi:

Boże. snów spełnionych już mi dziś nie ujmuj! ³)

Ogród jest więc snem spełnionym Pana Błyszczyńddego. Pana Błyszczyńskiego i tylko Pana Błyszczyńskiego. Sad czereśniowy pamiętamy, rozmajaczy! się cam z siebie i działały w nim niewiadome moce. W Panu Błynayufcim zaimek mój — w wierszu pochodzącym z roku 1902 związany z rzeczownikiem sad czterokrotnie — pojawia się siedemnaście razy: w jedenastu wypadkach określając twory powołane do żyda przez Pana Błyszczyńskiego. Pojawia się. zwróćmy uwagę, przede wszystkim w rozmowie z Bogiem:

Boże. snów spełnionych już mi dziś nie ujmuj'

Jam te drzewa powciełał! To — mój zamysł i odruch...

Moje dziwy— Moje rosy— Dreszcz i znój mój!

Tak użyty zaimek mój występuje w funkcji przeczenia: obrócony jest, moglibyśmy rzec, przeciw Bogu. Pan Błyszczyński. powtarzając wielokrotnie — a nawet, zwróćmy uwagę na interpunkcję. wykrzykując — ten zaimek, stwierdza bowiem, że stworzony przezeń ogród nie jest i nie chce być ogrodem Bożym. Bóg zjawia się przecież w ogrodzie Pana Błyszczyńskiego. Ale tylko na chwilę. Tylko po to. by Pan Błyszczyński mógł wypowiedzieć swój wielki monolog, na który Bóg nie znajdzie odpowiedzi i tylko po to, by dziwić się temu ogrodowi, który nie On stworzył:

Kto te szumy narzucił moim dumnym przestworom?

Dziwić się tak, jak niegdyś ludzie dziwili się dziełom Boga. W Psalmie 8 z Psałterza Dauńdów przełożonego przez Jana Kochanowskiego czytamy:

Wszechmocny Panie, wiekuisty Boże.

Kto się Twym sprawom wydziwować może? ³)

Bóg w Panu Błytzczyńsktm me uśmiecha się nawet szyderczo-żalohnie jak ów określany zaimkami nieznajomy w czereśniowym sadzie. Przelatuje tylko ponad ogrodem i pyta:

Kto ten ogród roznkestwił tak liściasto?—

Kim jest, spytajmy teraz. Pan Błyszczyński? Kim jest ten. który ogród „rożniecatwil tak liściasto" i uczynił go snem spełnionym? .Poemat ten — pisał Adam Szczerbowski, wykreowany przez Pana

POEZJA keh «

1

") O śnie w wierszach Leśmiana zob. Wacław Kubacki. Komentarz do Leśmiana, „Twórczość”, 1949, z. 2 i Michał Głowiński. Leśmian, czyli potu jako człowiek pierwotny. „Pamiętnik Literacki", 1964. z. 2.

") Kilka przykładów:

Tak dziś ciemno i zimno— nad mą biedną głową Sny się snują złowrogie— Daj mi swoje oczy!

(Kazimiera Zawistowska. Poezye, Warszawa—Kraków 1923. s. 36j. Dale dziwów przebiega krótki san gorączkowy

(Bronisława Ostrowska. Poezye, Lwów 1905. s. 85i i idę w górę — sam. po sny.

dla ludzi — po sny — tęczowe—

(Jerzy Żuławski, Poezje. Lwów IMS. Ł. IV, s. 204).

2

śni! o świętym aniele blasku, jak w postaci węża namawiał pierwszego człowieka, aby zakaz przestąpił —

(Stefan Żeromski, Diuno o hetmanie i inne utwory. Warszawa —    1949. s. 9)

" Albert Samain. Aa Jardin de Vlnfante. Paris 1*14. s. 125. Treate--Deurieme edition. Przekład Kazimiery Zawistowskiej, op. cit, ł 173.

3

cław IBM, ł IB (R K. ł L nr 174J. Wszystkie cytaty z Psałterza podaję za tym wydaniem.