Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 24

Proces formmnin się zeznań &viadkóm

4.2. Czynniki subiektywne

Oprócz czynników nntuw obiektywnej na przyczyny i rodzaje popełnianych błędów wpływają także czynniki natury subiektywnej, związanej z cechami fizjologicznymi i psychologicznymi zeznającego.

Do grupy przyczyn o podłożu fizjologicznym zaliczyć należy wady w funkcjonowaniu zmysłów wzroku, słuchu, węchu, niedoczynność pamięci oraz zmiany wynikające z wieku osoby przesłuchiwanej.

U zdrowego człowieka występują, i lo stosunkowo często, pewne nieprawidłowości czynności psychicznych, na przykład w stanie senności, pogłębiającego się znużenia. Przejawiać się one mogą złudzeniami w procesie spostrzegania, pewnymi zniekształceniami materiału zapamiętanego, złudzeniami pamięciowymi, przejściowym obniżeniem sprawności intelektualnej. Do podstawowych zaburzeń spostrzegania należą omamy i złudzenia występujące w obszarach funkcjonowania poszczególnych zmysłów. Omamy charakteryzują się spostrzeżeniami łub wrażeniami powstającymi bez bodźców działających z zewnątrz, ale rzutowane są one na zewnątrz i towarzyszy im poczucie realności ze strony osoby zeznającej. Mają podłoże chorobowe i zeznania, których przedmiotem są takie projekcje, nie mają żadnej wartości. Złudzenia natomiast nie zawsze są wyrazem zaburzeń stanu psychicznego, mogą mieć charakter złudzeń geometrycznych, uwarunkowanych przez nastawienie wywołane podaniem informacji lub stanem emocjonalnym. Świadek może, spodziewając się czegoś, dostrzegać to w postrzegany cli kształtach, dźwiękach, oczekując kogoś — słyszeć dźwięki kroków. Złudzenia takie są jednak korygowane, podlegają krytyczniej ocenie, dzięki czemu osoba jest w stanie samodzielnie rozpoznać pomyłkę, uświadomić sobie, że było to jedynie złudzenie.¹** Oznacza to, że błąd popełniony podczas relacji powinien zostać samodzielnie skorygowany przez świadka.

Omówione powyżej przyczyny błędów związane były z funkcjonowaniem zmysłów mających najistotniejsze znacznie w kształ-

A. Bilikiewiczired.), Psi/cfjrrtfrii. PZWL, Warszawa 199S. 5 55—60.

Iow nn i u się zeznań, szczególnie w pierwszym etapie. Do zniekształceń może jednak dochodzić także w pozostałych fazach — zapamiętywania i odtwarzania. Przy ocenie wiarygodności istotne znaczenie ma sposób funkcjonowania pamięci, zwłaszcza jej zaburzenia, jednym z najrzadziej występujących zaburzeń jest nadczynność pamięci (hipermnezja) — zdolność do szybkiego zapamiętywania obszernego materiału oraz odtwarzania zapamiętanych treści w sposób dokładny i szybki. Występować ona może razem z wysoką ogólną sprawnością intelektualną, ale także u osób z niedorozwojem umysłowym, które wykazują jednostronne uzdolnienia (np. do zapamiętywania długich szeregów cyfr). Odżycie w pamięci zdarzeń dawnych powodować mogą także silne wzruszenia, stany majaczenia gorączkowego, psychozy starcze.²⁰⁹ Zeznania składane w takim stanie cechować się będą szczegółowością, drobiazgowością większą niż składane w normalnych warunkach. Ich wiarygodność nie powinna budzić wątpliwości, ale bezkrytyczne ich przyjęcie za pewnik powinno poprzedzić ustalenie, czy nie doszło do zaburzeń pamięci i czym były one spowodowane. Inaczej przedstawia się problem z niedoczynnością pamięci, czyli hypomnezją. Może mieć ona podłoże psychogenne, czynnościowe lub spowodowane organicznym uszkodzeniem mózgu. Czynnościowe zaburzenia pamięci, najistotniejsze z punktu widzenia kształtowania się zeznań, to m.in. upośledzenie zapamiętywania na skutek rozproszenia uwagi wywołanego stanem wzruszenia, silnymi emocjami. Świadek nie może wówczas przypomnieć sobie zdarzeń, o które jest pytany, pogłębia się uczucie niepokoju, dochodzi do przejściowego zahamowania przypominania. Najczęściej potrzebna wiedza odżywa dopiero wtedy, gdy minie sytuacja stresogenna, dlatego uzupełnienia informacji dotyczących zdarzenia mogą następować w kolejnych przesłuchaniach, gdy wyeliminowane zostaną czynniki powodujące duże napięcie emocjonalne. Kolejnym zaburzeniem pamięci jest amnezja, czyli niepamięć. Przyjmować może ona formę całkowitą lub częściową. Całkowita niepamięć występuje np. po silnym urazie czaszki, zatruciu i polega na utracie pamięci, która dotyczyć może przeszłości. wydarzeń poprzedzających zdarzenie, jak i okoliczności

A. Iłiliktcwicz (red.), P$ycln'i?i/w..cp. cit., s. 74-75.

121