Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 20

Proces formowania a ii ztviaii świadków

dej z indagowanych osób. Problem ten trudno jest jednoznacznie rozstrzygnąć.

Zasygnalizowane w tej części pracy problemy teoretyczne i praktyczne są próbą usystematyzowania wiedzy na temat przyczyn i rodzajów błędów w zeznaniach świadków. Nie jest to opracowanie wyczerpujące, zamykające problematykę. Większość poruszanych zagadnień dotyka kwestii związanych z psychologią poznania, psychologią sądową, wykraczając przez to znacznie poza ramy wiedzy z zakresu kryminalistyki. Nie ulega jednak wątpliwości, że wiedza z zakresu psychologii zeznań świadków, nawet w nieznacznym wymiarze, jest bardzo potrzebna prawnikom, a przede wszystkim praktykom, na co po części wskazują także wyniki prezentowanych badań. Uświadomienie sobie pewnych mechanizmów rządzących aktem poznania, spostrzegania, zapamiętywania i odtwarzania, wpływu czynników kształtujących te procesy, pozwoli na lepsze zrozumienie istoty wiarygodności zeznań świadków i może przyczynićsiędopodejmowania właściwych decyzji occnnych i uniknięcia pomyłek sądowych.

5. Problem szczerości i nieszczerości ... w zeznaniach

Zasadnicze znaczenie w postępowaniu karnym ma zagadnienie związane z prawdziwością lub fałszywością dowodów wykorzystywanych w toku postępowania kaniego. Jest to ważne nie tylko dla organów procesowych, których obowiązkiem jest poszukiwanie prawdy materialnej, ale także dla społeczeństwa oczekującego trafnych i sprawiedliwych rozstrzygnięć. Podstawowym warunkiem wydania prawidłowego orzeczenia jest dokonanie przez organa procesowe ustaleń faktycznych zgodnych z rzeczywistością, umiejętność dotarcia do prawdy materialnej metodami przewidzianymi przez prawo. To skuteczne poszukiwanie praw'dy uzależnione jest od środków' dowodowych jakimi dysponuje organ, a w tych na pierwszy plan wysuwają się zeznania świadków'. Nie ma wątpliwości, że pomimo ciągłego postępu nauki i techniki, wdrażania nowych metod

Problem szczerości i nicszczcrośd u» 2cziwtiach

badania śladów rzeczowych, tym samym wzbogacania arsenału metod śledczych, nadal kluczowym dowodem są zeznania świadków. W ostatnim czasie zmniejsza się autorytet władzy sądowniczej, ludzie mniej wierzą w skuteczność jej działania, media podają wiele przykładów tzw. „afer", w których nikt nie ponosi odpowiedzialności prawnej, często słyszy się wiadomości, że nie można było udowodnić sprawcy popełnienia czynu, prowadzone sprawy ciągną się latami i bywa, że przedawniają się, świadkowie boją się zeznawać, najczęściej zasłaniając się niepamięcią lub niewiedzą.

Taki stan rzeczy stawia istotny problem skuteczności prowadzenia postępowania dowodowego przede wszystkim w oparciu

0    osobowe źródła dowodowe. Kluczowym zagadnieniem staje się wiarygodność zeznań świadków, dotarcie do odpowiedzi, jak poznać, czy świadkowie zeznają szczerze czy nie. Czy nieszczerość jest celowa czy też jest wynikiem błędów procesu formowania się

1    odtwarzania spostrzeżeń? Jak ustrzec się przed przyjmowaniem zeznań nieprawdziwych za podstawę orzekania?

Relacja świadka zawsze obciążona jest subiektywizmem. Jak wskazano w niniejszym rozdziale, świadek nie jest jedynie podmiotem biernie rejestrującym obserwowane zdarzenia, ale skomplikowaną psychologicznie strukturą, czyniącą niekiedy wybiórcze spostrzeżenia, nicwynikające ze złej woli czy celowych działań, ale uwarunkowane czynnikami obiektywnymi i subiektywnymi. Podobnie sędziowska ocena zeznań, często trudna do ustalenia i skontrolowania pod kątem stosowanych przez sąd kryteriów, zawiera w sobie element subiektywny.

Ocena wartości dowodowej zeznań świadków jest -ściśle powiązana z koncepcjami dowodzenia prawdy przed sądem, a tym samym z psychologią zeznań. Jak podaje J.M. Stanik, pierwsze opracowania dotyczące psychologii zeznań świadków pochodzą z początków' XIX wieku, znacznie wyprzedzając oficjalne, profesjonalne badania psychologiczne w tym zakresie. Na szczególną uwagę zasługują badania francuskiego matematyka i filozofa — P. Laplace — który w 18141\, w pracy poświęconej teorii prawdopodobieństwa, zwracał uwagę na możliwości oceny zeznań świadków w ramach teorii prawdopodobieństwa. Postulował on rozpatrywanie proble-

133