SWScan01325

100 Księga pierwsza. Funkcja podziału pracy

Żydzi wyjaśniali sobie na swój sposób powstanie świata, początek własnej społeczności i podstawowych swoich praktyk społecznych. Jeżeli zatem Pięcioksiąg formułuje pewne obowiązki, które na pewno miały sankcję karną, nie oznacza to, że obowiązki te były przez Hebrajczyków ignorowane lub że ich nie znali, że konieczne było ich wyjawienie; przeciwnie, ponieważ nie są te księgi niczym innym niż materią utkaną z narodowych legend, można być pewnym, że to, co zawierają, było wyryte w świadomości każdego. Chodziło w nich głównie o zapisanie ludowych wierzeń dotyczących początku formułowanych zasad, przedstawienie mniemanych historycznych okoliczności, w jakich zostały ogłoszone, wskazanie źródła ich autorytetu. Z takiego punktu widzenia określenie kary staje się rzeczą uboczną¹.

Z tego samego powodu funkcjonowanie sprawiedliwości represyjnej zawsze przejawia tendencję do tego, aby pozostać bardziej lub mniej rozproszone, j W bardzo różnych typach społecznych sprawiedliwości tej nic sprawuje specjalny urzędnik, ale w mniejszej lub większej mierze uczestniczy w jej sprawowaniu całe społeczeństwo. W społeczeństwach pierwotnych, gdzie, jak zobaczymy, całe prawo jest prawem karnym, sprawiedliwość wymierza zgromadzenie ludowe. Tak było u starożytnych Germanów². W Rzymie sprawy^cywilne należały do pretora, podczas gdy sprawy karne sądził lud, początkowo przez komicja kurialne, a następnie, począwszy od ogłoszenia ustawy XII tablic aż do kresu republiki, przez komicja centurialne. I chociaż w praktyce pretor delegował swoją władzę stałym komisjom, pozostawał w zasadzie najwyższym sędzią w takich procesach³.^ Atenach, w czasach prawodawstwa Solona, sądownictwo karne należało częściowo do heliai, sądu przysięgłych, którego członkiem mógł być każdy obywatel, jeśli przekroczył trzydziesty rok życia⁴. 1 w końcu, u narodów germańsko-romańskich społeczność brała udział w sprawowaniu tych właśnie funkcji poprzez przysięgłych. Stanu rozproszenia, w jakim w konsckwenq’i znajdowała się ta część władzy sądowniczej, nie można byłoby wytłumaczyć, gdyby normy, których przestrzeganie zapewniła, i w rezultacie odpowiednie uczucia nie były nieodłączną częścią wszystkich świadomości. To prawda, że w innych wypadkach władzę tę sprawowała uprzywilejowana klasa lub poszczególni urzędnicy sądowi. Jednakże fakty tc nic zmniejszają wartości dowodowej tych, które podano przedtem, z tego bowiem, że uczucia zbiorowe oddziałują już tylko poprzez niektórych pośredników!/ nie wynika, że przestały być zbiorowe i umiejscowiły^się w świadomości niewielu osób. Delegacja taka może wynikać bądź z większej różnorodności spraw, co wymaga powołania specjalnych funkcjonariuszy, bądź też z wielkiego znaczenia pewnych osobistości lub klas społecznych, dzięki któremu jedni i drudzy są upoważnieni do wyrażenia uczuć zbiorowych.

1

   Jedyne rzeczywiste wyjątki od tej szczególnej cechy prawa karnego występują wówczas, gdy występek zostaje popełniony wskutek działania władzy publicznej. W tym wypadku obowiązek jest na ogól określony niezależnie od sankcji; przyczynę tego wyjątku omówimy dalej.

2

   Zob. Tacyt, Z •Germaniim, w: Wybór pism, tłum. Seweryn Hammer. Warszawa 1956. XII.

3

* Zob. Fcrdinand Walter, Histoire de la procedurę cioile et du droit crimlnel ehez les Romalns, Paris-Grenoblc 1863, § 829 [wyd. oryg.: Geschichte des rómischen Rechts, 1861); Wilhelm Rein, Dos Kriminal-recht der RSmer non Romulus his auf Justinianus. Ein Hilfshuch rur Erkldrung der Klassiker und RechtsąucUen fur Philologen und Jurislen nach der Quellen, Leipzig 1844, s. 63.

4

Zob. Gustav Gilbert, Handhuch der griechischcn Staatsalter-tltu/ner, t. I, Leipzig 1881, s. 138.