SWScan01326

102 Ksifua pierwsza. Funkcja podziału pracy

Niemniej powiedzenie, że przestępstwo to urażanie uczuć zbiorowych nic jest jeszcze jego definicją; wśród uczuć tych mogą bowiem być i takie, które można urazić bez popełnienia przestępstwa. Na przykład kazirodztwo jest przedmiotem dość powszechnej odrazy, a przecież jest to czyn tylko niemoralny. Podobnie przedstawia się sprawa uchybienia czci, którego dopuszcza się kobieta poza stanem małżeńskim z racji całkowitego złożenia swojej wolności w ręce drugiego człowieka lub uzyskania od niego zgody na takie jej odstąpienie. Uczucia zbiorowe związane z przestępstwem powinny więc odróżniać się od innych jakąś cechą dystynklywną; powinny mieć określoną intensywność. A więc nie tylko są one wyryte w świadomości każdego człowieka, ale są tam mocno wyryte. Nie są to wcale powierzchowne i nieokreślone zachcianki, ale emocje i dążności silnie w nas zakorzenione. Świadczy o tym wyjątkowa powolność ewolucji prawa karnego. Nic tylko zmienia się ono trudniej niż obyczaje, ale "ze wszystkich części prawa pozytywnego jest tym, które zmianom opiera się najmocniej. Spójrzmy na przykład, co uczynił prawodawca w- rożnych sferach życia prawnego od początku wieku; innowacje w dziedzinie prawa karnego są w tym czasie wyjątkowo rzadkie i ograniczone, podczas gdy wprowadzono wiele nowych przepisów do prawa cywilnego, handlowego, administracyjnego i konstytucyjnego. Porównajmy rzymskie prawo karne z ustawy XII tablic z prawem karnym okresu klasycznego; zmiany, jakie można zaobserwować, są bardzo małe w porównaniu ze zmianami, którym uległo w tym samym czasie prawo cywilne. Mainz zauważa, że od czasu ustawy XII tablic do dziś uformowały się podstawowe przestępstwa i W7stępki: ,i\V ciągu dziesięciu pokoleń katalog przestępstw publicznych został powiększony jedynie przez parę praw, które karzą za malwer-

w-

;

II. Solidarność mechaniczna albo oparta na podobieństwie 103

sacje, spiski i być może za plagium*”⁸. Jeśli chodzi o przestępstwo prywatne, uznano tylko dwa nowe: rabunek (actio vi bonorum raptorum**) i bezprawne wyrządzenie szkody majątkowej (damnum iniuria datuntyfTak samo jest wszędzie. W społeczeństwach niższych prawo, jak zobaczymy później, jest prawie wyłącznie karne. Dlatego jest bardzo trwałe. Na ogół prawo religijne jest zawsze represyjne: jest ono zasadniczo konserwatywne. Dwa trwałość prawa karnego świadczy o sile oporu odpowiadających mu uczuć zbiorowych. 1 przeciwnie, duża plastyczność norm czysto moralnych i względna szybkość ich ewolucji świadczą o mniejszej sile uczuć stanowiących ich podstawę. Albo powstały niedawno i nic miały czasu, aby przeniknąć głęboko do świadomości, albo też utraciły korzenie i wydostają się z głębi na powierzchnię.

Musimy uczynić jeszcze jedną uwagę, aby nasza definicja była ścisła. Mimo że na ogól uczucia chronione przez sankcje moralne, czyli rozproszone, są słabsze i gorzej zorganizowane niż uczucia chronione przc2 kary jako takie, to jednak istnieją wyjątki. Nie ma żadnego powodu, by uznawać, że miłość do rodziców lub nawet elementarne formy współczucia wobec najbardziej widocznych przejawów nędzy są obecnie uczuciami bardziej powierzchownymi niż poszanowanie własności lub władzy publicznej. Niemniej zly syn i nawet największy egoista nie są traktowani jak przestępcy. Nie wystarczy więc, by uczucia były

¹ Mainz, Esquisse historiąuc du droit crimtnel de l’ancienne Romę, „Nouve!le revue historiąue du droit franęais et etranger" 1882, s. 24, a także s. 27.

• Sprzedaż i kupno człowieka wolnego, porwanie człowieka wolnego, również przywłaszczenie cudzego niewolnika; handel ludźmi.

•• Skarga z powodu zabrania dóbr przemocą.