0003201

58 ZNACZENIE LICZB

w górę a siedm razy w dół, przyczym liczył: „Raz, raz i raz, raz i dwa, raz i trzy, raz i cztery" etc. (Joma V, 3).

Dwójka symbolizowała dwa przykazania miłości (Mat. XXII, 37—39), Boga i bliźniego (Augustyn, Tractatus in Joannem XVII, 6), także małżeństwo (Hieronim, Do Pammachiusa, 19), najmniejsze połączenie: gdy dwóch ludzi modli się na ziemi o jedną rzecz, Bóg to spełni (Mat. XVIII, 19), ale gdy przychodzi rozgrom, nie zostanie „dwóch pospołu" (1 Samuel. XI, 1 1). Dwie tablice Mojżeszowe bywają w ten sposób przedstawiane, że na jednej widnieją trzy prawa boskie, na drugiej siedm praw ludzkich (Historische Bilder-Bibel, Johann Ulrich Krause, Augsburg 1702, plansza 175). Dwójka symbolizuje też przeciwieństwa, jak niebo i ziemia, niebo i piekło, cnotę i grzech, królestwo Boga i królestwo tego świata (Liebmann j. w. str. 238). Pitagorejczycy nazywali Djanę dwójką (Plutarch, De Is. et Osir. 1 0).

Trójka jest symbolem zburzenia i odbudowania w ciągu trzech dni świątyni ciała Jezusowego (Jan II, 19—21) i w ten sposób przeciwstawia się liczbie czterdzieści sześć świata, nad czem się święty Augustyn szeroko zastanawia (Tractatus in Joannem X, 10— 12), albowiem greckie słowo „anatole" (avai:oX/j) znaczy wschód, „dysis" (Sóaię) zachód, „arktos" (apztoę) północ, „mesembria" (p.£<37jp,[3pia) południe; pierwsze litery tych słów dają wyraz „Adam", przyczem „a“ znaczy jeden, „d“ cztery, „a“ znowu jeden, „m“ czterdzieści, razem czterdzieści sześć. Inaczej jednak rzecz się ma w hebrajszczyźnie, w której wyraz „Adam" pisze się „Adm“ (alef, dalet i mem). Zachód znaczy „aharit", południe „darom" a wschód „miszrakh", co dałoby liczbę czterdzieści pięć. Ale też u żydów określano świat słowami „niebo, ziemia, morze" (Riehm, Handwoerterbuch des biblischen Altertums, wyd. 2, str. 409), o ile nie poprzestawano na słowach „niebo i ziemia". Toteż Mickiewiczowskie „trzy końce świata drżą, gdy on woła" ma swe oparcie na tradycji i bynajmniej nie jest określeniem dowolnem. Wyraz „Adam",

nietylko imię własne, ale „człowiek", symbolizuje w rozkrzyżo-waniu rąk i nóg krzyż, o czem świadczy krzyż świętego Andrzeja, którego imię greckie brzmi ’Avopeac, jak tłomaczy Papę „Man-nert“ (Woerterbuch der griechischen Eigennamen, wyd. 3, str. 86), czyli „Mężniak", a co sięga czasów znacznie starszych, jakświad-

Wiz. 5. Krucyfiks w Kościele Maria in Kapitol w Kolonii.

czą pomniki (Wolgang Schultz, Das Hakenkreuz ais Grundzei-chen des westsemitischen Alphabets, Memnon III, 1 7 5—200' i tablica III fig. 26). Wszelako krzyż robiono także w kształcie litery Y, czyli złożony z trzech części. Był to pierwotnie znak Seta (Dólger, IX0TC, str. 323), następnie znak „Syna człowieka" (tamże, str. 405 i uwaga 2, str. 398 uwaga 2), a wreszcie wyobrażano Jezusa wiszącego na krzyżu nietylko o kształcie greckiej litery T, ale także o kształcie litery Y, jak świadczy kru-