0334

VI. 14.

ZIEMOWIT I (ż. PEREJASŁAWA).

317

Niemniej też i przypuszczenie odwrotne, że pierwsza żoną Ziemowita była Anastazya, a drugą Pere-jasława, utrzymać się nie da, w takim bowiem razie śmierć Anastazyi musiałaby wyprzedzić śmierć Ziemowita, gdy przeciwnie z Latop. Hipac. wynika, że Anastazya przeżyła swego pierwszego męża i po raz wtóry po jego śmierci za mąż się wydała.

Nie mogąc tedy żadną miarą utrzymać hipotezy o podwójnem małżeństwie Ziemowita, moglibyśmy, chcąc doń odnieść ustęp z Latop. Hipac. o Anastazyi, uciec się do jednego tylko przypuszczenia: że Pereja-sława i Anastazya są to dwa imiona na oznaczenie tej samej osoby, pierwsze świeckie, a drugie kościelne¹). W takim jednak razie na pierwszy rzut oka uderzyłaby nas szczególna okoliczność: dlaczego źródło ruskie (Latop. Hipac.) wymienia tę żonę Ziemowita tylko według jej kościelnego imienia, gdy z reguły w analogicznych wypadkach właśnie daje pierwszeństwo imieniu świeckiemu²), i na odwrót, dlaczego w źródłach polskich, z których dwa niewątpliwie klasztorne, nie ma nigdzie powołanego jej imienia kościelnego, tylko świeckie. Nadto nasuwa się tu jeszcze inna trudność. Jeżeli rzekoma Perejasława-Anastazya była żoną Ziemowita, to stosując do niej wiadomość, przekazaną przez Latop. Hipac., słusznie ze zdziwieniem zapytać możemy, dlaczego owdowiawszy, porzuciła kraj i dwu młodych synów, przy których boku mogła dokonać żywota, i zniżając stan swój, wydała się za magnata węgierskiego, przyczem pozostawiła Mazowsze i swoje dzieci na łaskę losu, w czasie, kiedy stosunki były tu bardzo niepewne i z wielu stron groziło niebezpieczeństwo? A dalej musielibyśmy też przyjąć, że później porzuciła też ojczyznę swojego drugiego męża, (jak przedtem pierwszego), i wróciła napo wrót na Mazowsze; okoliczność bowiem, że wiadomość o jej śmierci zachowała się w trzech niezależnych od siebie źródłach polskich, nie dałaby się inaczej wytłomaczyć; i wątpić należy, iżby którekolwiek źródło polskie wspomniało o jej śmierci, gdyby była życia dokonała na Węgrzech, jako żona tamtejszego sędziego nadwornego, a przypuścić też trzeba, że byłoby w takim razie przynajmniej przez jakiś dodatek wskazało na jej późniejszą po śmierci Ziemowita kondycyą. Słowem, przyjmując, że Anastazya i Pereja-sława są jedną i tą samą osobą, natrafiamy na cały szereg trudności i wątpliwości, których niepodobna inaczej usunąć, jak tylko przypuszczeniem, że są to dwie osoby różne.

Stwierdziwszy ten fakt, a zarazem pamiętając o tem, że Ziemowit nie mógł być żonaty z obiema, Perejasławą i Anastazya, nie możemy już wątpić, że żoną jego była tylko Perejasława, mamy ją bowiem w tym charakterze poświadczoną w dwu niezależnych od siebie źródłach polskich, gdy przeciwnie z Latop. Hipac. nie wynika bynajmniej z koniecznością, jakoby Ziemowita żoną była Anastazya; owszem, odnośny ustęp może też być tłomaczony w tem znaczeniu, że Anastazya była żoną Bolesława I; jak zaś wynika z poprzedniego wywodu, inaczej tłomaczonym być nie może. Dokładniejsze wczytanie się w ten ustęp potwierdza zresztą wywód powyższy w zupełności. Latop. Hipac. mówi bowiem o powtórnem zamęściu Anastazyi na Węgrzech w miejscu, w którem podaje wiadomość o śmierci Bolesława i o początku rządów Ziemowita, i nie można przypuścić, aby chciał tu wyprzedzać wypadki o kilkanaście lat późniejsze; zwłaszcza, że na innem miejscu³), pod właściwą datą 1262 r., opisuje też śmierć Ziemowita, przyczem jednak ani słowem nie wspomina o rze-komem powtórnem' małżeństwie jego wdowy, choć tutaj byłaby najlepsza po temu sposobność. Nic też nie stoi na przeszkodzie hipotezie, że Anastazya była drugą po Gertrudzie żoną Bolesława I. Ostatni ślad życia Gertrudy sięga miesiąca kwietnia 1244 r. (VI. 8.)-, przyjmując, że właśnie wtedy lub w najbliższym czasie potem zmarła, możemy snadno przypuścić, że Bolesław jeszcze w ostatnich latach życia ożenił się po raz wtóry, umierając bowiem liczył zaledwie 40 lat życia. Samo przypuszczenie o jego związku rodzinnym z książętami ruskimi nie może też budzić jakichkolwiek wątpliwości. Wiadomo, że Mazowsze zostawało podówczas w bardzo ożywionych stosunkach z Rusią; o samym zaś Bolesławie przekazał Latop. Hipac.¹) wiadomość, że podjął r. 1240 chroniącego się przed Tatarami Daniłę Romanowica halickiego i osadził go nawet chwilowo u siebie w Wyszogrodzie, a następnie³), że w r. 1241 Daniło i Wasilko Romanowice prowadzili z nim układy w spra-

1

Tak mniema Wojciechowski, Podz. i zakr. dziej. Pol. 16. — 2) Tak n. p. podaje Latop. Hipac. 409, że Święto

2

sław Igorowie nosił imię kościelne Andrzej, a jednak wszędzie dalej 428. 443. 482. 484 nazywa go Świętosławem. — 3) Str.

3

565. — 4) Str. 524. — 5) Str. 527.