Magazyn6
8901

81

AKCYJNE SPÓŁKI

czy krajów europejskich zahamował rozwój dawnych i nie dopuścił do powstania nowych form gospodarczych. Dopiero w w. XII, wraz z pewną stabilizacją stosunków politycznych, rozwój życia gospodarczego, przynajmniej w dziedzinie wymiany, rozpoczął się na nowo i stał się znowu podstawą powitania nowych organiza-cyj ekonomicznych I tym razem, podobnie jak to zachodziło w Rzymie, zyskują one opaieie we władzy państwowej. Momenty natury prawno-pol i tycznej stają się podstawą ich istnienia i ustroju. Chodzi tutaj o związki wierzycieli państwo-w y c h, zorganizowane w ten sposób, że do księgi wnoszono nazwiska stowarzyszonych, wraz z wysokością posiadanego przez każdego z nich udziału. Księga ta, zwana cartnlario, jest surogatem obecnej księgi akcyjnej. Suma udziałów stowarzyszonych stanowiła kapitał zakładowy zrzeszenia, a zarazem była ogólną sumą długu publicznego. Określano ją nazwą „mons profana", w odróżnieniu od „mons pietatis", ma j rcej charakter kościelno-charytatywny. Udziały (loca, luoghi) zbliżone były raczej do dzisiejszych obligacyj niż akcyj, ulegały amortyzacji drogą perjodycznego wykupu przez dłużniczą władzę państwową. Bez względu na rodzaj majątku zrzeszenia, udziały były zawsze uważane za ruchomości łatwo zbywalne i korzystały z rozlicznych przywilejów w stosunku do innych tytułów. Z biegiem czasu te montes lub maonae (z arabskiego ma’unah — pomoc nadzwyczajna) rozpowszechniły się po wszystkich niemal miastach północno-wło-skich. Do najwyższego rozwoju doszła „monte“ genueńska, która p. n. Casa di San Giorgio przetrwała aż do r. 1816. O rozmiarach jej świadczy m. in., iż „granconsiglio", będący władzą naczelną zrzeszenia, składał się z 480 członków, z których każdy miał przynajmniej po 10 udziałów. Zarząd na-lezai do 8 „protettori", w części wybieranych przez gran consiglio, w części wylo-sowywanych. Członkowie zarządu obowiązani byli złożyć na czas swej kadencji po 80 udziałów, co miało gwarantować silniejszy związek ich interesów osobistych z interesami zrzeszenia. Organizacja, która początkowo przypominała bardziej dzisiejsze zrzeszenia posiadaczy obligacyj, rozszerzyła zczasem zasiąg swych interesów. Obok administracji dochodów skarbowych zaczęła wykonywać pewne funkcje polityczno-gospodarcze. Tak mianowicie, w celu po większenia dochodowości administrowanych przez siebie źródeł, popijała rozwój przemysłu 1 handlu, przez co uważać ją możemy za pierwowzór obecnych banków efekto-wych i towarzystw finansujących. Casa di S. Giorgio posłużyła za wzór dla wielu innych instytucyj tego rodzaju; jedną z nich, która odegrała nader poważną rolę w histo-rji gospodarczego rozwoju Włoch, jest założona przez Giovanni Z e r b i w r. 1598 w Medj olanie — Casa di San Ambrogio I1598—1786).

W krajach północno-europejskich zaczęły od w. XII powstawać szczególne zrzeszenia kapitału w dziedzinie górnictwa, młynarstwa oraz handlu i żeglugi morskiej (Gewerk-schaft, Miihlengenossenschaft, Reederei;. Zdobywały one poważne kapitały od szerokich kręgów osób, które wnosiły je jednak nie w pieniądzach, lecz w wartościach rzeczowych (młyny, statki, pcla uprawne i t. p.), otrzymując w zamian świadectwa udziałowe, czyli t. zw. „kuksy". Odpo wiedzialność uczestników była w rzeczywistości nieograniczona ze względu na szeroko potraktowany obowiązek uiszczania dopłat na rzecz zrzeszenia. Postęp zaznaczył się później przez wprowadzenie instytucji „abandonu", polegającej na możności uwolnienia się uczestnika od odpowiedzialności, połączonej jednak z zrzeczeniem się udziału na rzecz pozostałych uczestników. Przeciwko traktowaniu tych organizacyj, jako prototypu sp. akc., wystąpił prof. Werner S o m b a r t, twierdząc, iż organizacja sp. akc., znajdując się w ścisłym związku z kapitalistycznym charakterem nowoczesnego gospodarstwa, sprzeczna jest z duchem gospodarczego ustroju średniowiecza, którego hasłem jest nie zysk przedsiębiorcy, lecz zaspokojenie własnych potrzeb danej jednostki produkcyjnej. Pogląd ten nie przesądza atoli bliskiego podobieństwa między temi instytucjami zarówno z ekonomicznego jak i prawnego punktu widzenia.

Rzeczywistych początków sp. akc., związanych z nią nietylko analog ją prawną, czy gospodarczą, lecz pozostających z nią w faktycznym związku historycznym, szukać należy w czasach późniejszych, a mianowicie na przełomie w. XVI i XVII w Holandii. Jest nią „Pierwsza Zjednoczona Niderlandzka Kompa-

Eocyklopedja nauk politycznych 6