Magazyn6C201

' ■

' ■

414

POLSKA

zało z Polską zachodnie nawet Pomorze. Plan ten nie przyszedł do skutku, choć zdawał się przygotowany przez testament króla Kazimierza, który nie mógł przewidzieć, że jedna z córek Ludwika, już po 1370 urodzonych, jako dziedziczka królestwa polskiego przekaże jego koronę nowej, litewskiej dynastji.

I ten jednak obrót wypadków szedł po linji polityki Kazimierzowej, tak aktywnej i pomysłowej właśnie na wschodzie, gdzie wszystkie ziemie sąsiadujące z Polską, litewskie i ruskie, bałtyckie i czarnomorskie, przechodziły za jego czasów pod władzę rodu Gedymina.

Tej przyszłej dynastji ostatni król piastowski zostawiał spuściznę niezbyt wielką co do obszaru, ale w obrębie swych uszczuplonych na zachodzie, wszędzie jednak planowo utwierdzonych granic stosunkowo ludną i bogatą. Akcja unifikacyjna Łokietka i Kazimierza, likwidująca ksiąstewka kujawskie, wprowadzająca mazowieckie w zawisłość lenną od korony, nie mogła zatrzeć śladów długiego rozbicia dzielnicowego. Ale nawet w długiem bezkrólewiu po Ludwiku, w którem rozpętały się wszelkie partykula-ryzmy, przeważyła niewzruszona już świadomość jedności państwowej i narodowej, oporna wobec wszelkich zakusów obcej interwencji. Był to niewątpliwie najcenniejszy rezultat czterech stuleci piastowskich rządów, czasem niefortunnych, lecz tak świetnych właśnie u trudnych początków organizacji państwowej, oraz u schyłku tego pierwszego okresu naszych dziejów, że zapewniły Polsce trwale miejsce w społeczności chrześcijańskich, europejskich narodów, miejsce samodzielne, które mogło niebawem stać się jednem z naczelnych.

21. Idea jagiellońska. Stanowisko mocarstwowe, jakie Polska zajęła w Europie podczas okresu jagiellońskiego, zawdzięcza ona nietylko sukcesom politycznym, uwidocznionym w ogromnem rozszerzeniu swego tery-torjum i sfery wpływów, nietylko świetnemu rozwojowi kulturalnemu, ale przedewszyst-kiem wielkiej idei, która łączy te dwa stulecia dziejów polskich w organiczną całość i realizowała się w ich przebiegu. Idea ta pozostaje w ścisłym związku z położeniem Polski w Europie. Wynikała bowiem z coraz to widoczniejszej konieczności zespolenia całego obszaru pozostającego pod stałym naciskiem Rzeszy Niemieckiej z jednej strony, a zdobywczych potęg wschodnich z drugiej strony. Obszar ten był od zarania dziejów zbyt zróżnicowany, aby można było go skupić w jednem, wielkiem państwie, silnie zcentralizowanem. W poprzednim okresie był nawet widownią ciągłych tarć między państwami i narodami, które rywalizowały na jego przestrzeni. Dojrzała wreszcie myśl, aby te współzawodnictwa zastąpić do-browolnem współdziałaniem, w oparciu o organizm państwowy, któryby zdołał wziąć na siebie rolę kierowniczą.

Do tej roli nadawało się jedynie odrodzone królestwo polskie pod wodzą dynastji, która z Litwy wzięła początek, od stu lat związała się nadto z zachodnią częścią ziem ruskich, mogła podtrzymać zagrożone pierwiastki narodowe w Czechach i na Węgrzech i roztoczyć opiekę nad mniejszemi tworami politycznemi nad Bałtykiem i nad Morzem Czarnem. Znakomici przedstawiciele tej dynastji, którzy przez ciągłość swej polityki wycisnęli swe piętno na całym okresie, znaleźli zasłużonych współpracowników, umiejętnie dobieranych, wśród wszystkich jednoczących się narodów, głównie zaś w Polsce, gdzie zasady tej współpracy znalazły też teoretyczne, ideowe ujęcie. Mimo chwilowych od nich odchyleń i wahań, mimo niemożliwości ich wcielenia w życie na całej przestrzeni, którą miały zespolić i we wszystkich okolicznościach, zasady te pozwoliły przeprowadzić, drogą pokojową i ewolucyjną, najdonioślejsze dzieło Jagiellonów: unję Polski z Litwą wraz z ich ziemiami ruskie-mi, zapewnić tej potężnej federacji dostęp do morza, u ujścia naprzód Wisły, a wkońcu też Dźwiny, w pewnych zaś momentach powiązać z nią dynastycznym przynajmniej węzłem rozległe kraje w dorzeczu Dunaju.

22. Program krewski. Ta część ogromnego zadania, która została w pełni zrealizowana, znalazła już u progu epoki jagiellońskiej programowe ujęcie w pamiętnym układzie krewskim z 14 sierpnia 1385. Spisano wówczas warunki, na jakich w. książę litewski Jagiełło miał zostać mężem Jadwigi, tej z pośród córek Ludwika andegaweńskiego, która po dwuletniem, burzliwem bezkrólewiu wreszcie w 1384, ledwo skończywszy dziesięć lat, przybyła do Polski i została koronowana na „króla". Oprócz zobowiązań wynikających z konieczności zerwania jej zaręczyn z Wilhelmem austrjackim, obietnice krewskie obejmowały przede-

>

i

I

i

\